Podstawa prawna nowych wymogów

Nowe przepisy dotyczące dostępności produktów i usług wynikają z implementacji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług, znanej jako Europejski Akt o Dostępności (EAA). Celem tej dyrektywy jest harmonizacja wymogów dostępności na terenie całej Unii Europejskiej, w szczególności w odniesieniu do produktów i usług kluczowych dla udziału w życiu społecznym i gospodarczym.

W Polsce przepisy dyrektywy zostały wdrożone ustawą, która wejdzie w życie 28 czerwca 2025 r. Ustawa ta określa szczegółowe wymogi dotyczące dostępności m.in. dla:

• sprzętu komputerowego i terminali płatniczych,
• smartfonów i urządzeń elektronicznych,
• usług bankowych i e-commerce,
• czytników e-booków i oprogramowania.

Ustawa definiuje także obowiązki poszczególnych uczestników rynku: producentów, upoważnionych przedstawicieli, importerów oraz dystrybutorów. Wprowadza mechanizmy nadzoru nad rynkiem, przepisy dotyczące oceny zgodności, deklaracji zgodności oraz oznakowania.

Istotną cechą tych regulacji jest to, że dotyczą one nie tylko nowych produktów wytwarzanych po 28 czerwca 2025 r., ale wszystkich produktów i usług, które zostaną po tej dacie „wprowadzone do obrotu”. To rozróżnienie ma kluczowe znaczenie dla przedsiębiorców, którzy będą musieli wykazać, że produkt został faktycznie wprowadzony na rynek przed datą graniczną, jeśli nie spełnia wymogów dostępności.

Co oznacza „produkt dostępny” według nowej regulacji?

W kontekście nowych przepisów dostępność produktu oznacza, że jego projektowanie i funkcjonowanie uwzględniają potrzeby jak najszerszego grona użytkowników, w tym osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Ustawa, implementując Dyrektywę 2019/882, wskazuje konkretne wymogi dostępności dla poszczególnych kategorii produktów i usług, z uwzględnieniem zasad projektowania uniwersalnego (design for all).

Dostępny produkt to taki, który:

• umożliwia interakcję przy użyciu różnych sposobów komunikacji (np. dotykowo, głosowo, wizualnie),
• posiada odpowiednie oznaczenia i instrukcje zrozumiałe dla osób z różnymi ograniczeniami sensorycznymi lub poznawczymi,
• jest kompatybilny z technologiami wspomagającymi (np. czytniki ekranu, klawiatury alternatywne).

Wymogi te dotyczą m.in.:

• telefonów komórkowych i smartfonów,
• komputerów i terminali samoobsługowych,
• bankomatów, biletomatów, punktów informacyjnych,
• oprogramowania, stron internetowych i aplikacji mobilnych,
• czytników e-booków.

Przepisy wskazują także, że dostępność dotyczy nie tylko samego produktu fizycznego, ale również jego instrukcji obsługi, opakowania oraz procesów jego zakupu i użytkowania. Co istotne, nie oznacza to, że każdy produkt musi być całkowicie dostosowany do wszystkich możliwych potrzeb – ustawodawca przewiduje możliwość wykazania, że spełnienie niektórych wymogów jest technicznie niemożliwe lub nieproporcjonalnie kosztowne. W takich przypadkach konieczne jest jednak odpowiednie uzasadnienie i dokumentacja.

Wprowadzenie jednolitego zestawu wymagań w skali całej UE ma zapewnić nie tylko lepszy dostęp do produktów i usług osobom z niepełnosprawnościami, ale również ułatwić przedsiębiorcom funkcjonowanie na jednolitym rynku europejskim.

Znaczenie daty 28 czerwca 2025 r.

Data 28 czerwca 2025 r. wyznacza granicę czasową, po której obowiązują nowe wymogi dotyczące dostępności produktów i usług. Kluczowe znaczenie ma tu rozróżnienie między produktami, które zostały „wprowadzone na rynek” przed tą datą, a tymi, które trafiły do obrotu już po wejściu w życie ustawy.

Co oznacza „wprowadzenie na rynek”?

Zgodnie z definicją przyjętą w prawie unijnym, „wprowadzenie na rynek” oznacza pierwsze udostępnienie produktu na rynku unijnym, czyli sytuację, gdy produkt jest gotowy do sprzedaży lub dystrybucji, niezależnie od tego, czy został rzeczywiście sprzedany. Kluczowe jest więc nie kiedy produkt został zakupiony przez konsumenta, lecz kiedy producent lub importer udostępnił go do sprzedaży.

Konsekwencje dla produktów sprzed 28 czerwca

Produkty wprowadzone na rynek przed 28 czerwca 2025 r. nie muszą spełniać nowych wymogów dostępności. Zgodnie z zasadą lex retro non agit (prawo nie działa wstecz), ustawa nie nakłada obowiązków wstecznych, czyli dotyczących produktów, które już legalnie znajdują się w obrocie. Oznacza to, że np. smartfon, który został przekazany do dystrybucji przed tą datą, może być nadal sprzedawany bez spełniania nowych wymogów – nawet jeśli kupimy go już po 28 czerwca.

Znaczenie dla przedsiębiorców

Przedsiębiorcy muszą być w stanie wykazać, że dany produkt został rzeczywiście wprowadzony na rynek przed wskazaną datą, jeśli nie spełnia wymogów dostępności. Może to wymagać odpowiedniej dokumentacji (np. protokołów magazynowych, faktur, deklaracji zgodności z wcześniejszymi przepisami). Niewłaściwe oznaczenie daty wprowadzenia na rynek może skutkować sankcjami administracyjnymi, jeśli produkt niespełniający wymogów zostanie uznany za „nowy”.

Znaczenie dla konsumentów

Konsumenci powinni być świadomi, że po 28 czerwca 2025 r. wszystkie nowo wprowadzane produkty powinny już spełniać określone wymogi dostępności. Jeśli tak nie jest – mogą żądać zgodności z przepisami lub składać reklamacje. Kluczowe będzie zatem pytanie: kiedy dany egzemplarz produktu został wprowadzony na rynek?

Ta graniczna data będzie miała zatem istotne znaczenie w praktyce zarówno dla egzekwowania prawa, jak i dla oceny odpowiedzialności producentów oraz ochrony konsumentów.

Obowiązki przedsiębiorców po 28 czerwca 2025 r.

Wejście w życie nowych przepisów oznacza istotne zmiany dla producentów, importerów i dystrybutorów produktów objętych zakresem ustawy. Od 28 czerwca 2025 r. mają oni obowiązek zapewnienia, że wszystkie nowe produkty i usługi wprowadzane na rynek spełniają określone wymogi dostępności. Niedopełnienie tych obowiązków może skutkować konsekwencjami administracyjnymi i cywilnymi.

Obowiązki producentów:

• Projektowanie i produkcja zgodna z wymogami dostępności: już na etapie projektowania produkty muszą spełniać wymagania funkcjonalne, umożliwiające korzystanie z nich przez osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
• Ocena zgodności: obowiązek przeprowadzenia oceny zgodności z przepisami ustawy i sporządzenia dokumentacji technicznej.
• Deklaracja zgodności i oznakowanie CE: produkt musi być opatrzony oznakowaniem CE oraz posiadać deklarację zgodności, w której producent potwierdza spełnianie wymogów.
• Przechowywanie dokumentacji: producent musi przechowywać dokumentację techniczną i deklarację zgodności przez okres 10 lat od dnia wprowadzenia produktu na rynek.

Obowiązki importerów:

• Weryfikacja zgodności: przed wprowadzeniem produktu na rynek importer musi upewnić się, że producent przeprowadził ocenę zgodności i że produkt spełnia wymogi dostępności.
• Oznaczenie i dane kontaktowe: importerzy muszą umieszczać na produkcie swoje dane identyfikacyjne (nazwa, adres).
• Monitorowanie zgodności: jeśli istnieje podejrzenie, że produkt nie jest zgodny z wymogami, importer ma obowiązek nie wprowadzać go do obrotu.

Obowiązki dystrybutorów:

• Ostrożność i staranność: przed wprowadzeniem produktu do sprzedaży detalicznej dystrybutor musi sprawdzić, czy produkt jest odpowiednio oznaczony i posiada wymaganą dokumentację.
• Reakcja na niezgodność: w razie wykrycia niezgodności dystrybutor ma obowiązek wycofać produkt z obrotu i poinformować organy nadzoru.

Sankcje i kontrola

Naruszenie obowiązków może skutkować:

• nakazem wycofania produktu z rynku,
• grzywną administracyjną,
• odpowiedzialnością cywilną wobec konsumentów.

Za nadzór nad przestrzeganiem przepisów odpowiadać będą wyznaczone organy krajowe (w Polsce m.in. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Prezesi odpowiednich urzędów technicznych).

Wyłączenia i wyjątki

Ustawa przewiduje możliwość zastosowania klauzuli nieproporcjonalnego obciążenia – w sytuacjach, gdy zapewnienie pełnej dostępności byłoby technicznie niemożliwe lub generowałoby niewspółmierne koszty. W takich przypadkach przedsiębiorca musi przygotować odpowiednie uzasadnienie i zachować dokumentację wykazującą podstawy zastosowania wyjątku.

Nowe przepisy wymagają więc od przedsiębiorców istotnych zmian organizacyjnych i wdrożenia procedur zgodności, które będą miały wpływ zarówno na cykl produkcyjny, jak i strategię sprzedażową.

Prawa konsumentów

Nowe przepisy o dostępności produktów i usług od 28 czerwca 2025 r. wprowadzają nie tylko obowiązki po stronie przedsiębiorców, ale także nowe prawa i środki ochrony dla konsumentów, zwłaszcza tych z niepełnosprawnościami. Celem jest umożliwienie wszystkim użytkownikom — niezależnie od ograniczeń funkcjonalnych — pełnego i równego dostępu do nowoczesnych produktów i usług.

Prawo do produktu dostępnego

Każdy konsument, kupując po tej dacie produkt objęty ustawą (np. smartfon, komputer, terminal płatniczy), ma prawo oczekiwać, że:

• będzie on zaprojektowany i wykonany zgodnie z wymogami dostępności,
• jego instrukcja, opakowanie i sposób obsługi będą zrozumiałe i funkcjonalne także dla osób z niepełnosprawnościami,
• produkt będzie kompatybilny z technologiami wspomagającymi.

Jeśli produkt nie spełnia tych kryteriów, konsument ma określone środki prawne.

Reklamacja z tytułu niezgodności z umową

Brak dostępności może być kwalifikowany jako niezgodność towaru z umową w rozumieniu przepisów o ochronie konsumenta (ustawa o prawach konsumenta). W takim przypadku konsument ma prawo:

• żądać naprawy lub wymiany produktu,
• domagać się obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy,
• zgłosić sprawę do organów nadzoru lub rzecznika praw konsumentów.

Deklaracja zgodności i oznaczenia

Konsument ma również prawo żądać wglądu do deklaracji zgodności, którą producent musi przygotować dla każdego produktu objętego ustawą. Produkt powinien być oznaczony znakiem CE oraz informacją o spełnieniu wymogów dostępności.

Wsparcie w dochodzeniu praw

Osoby z niepełnosprawnościami mogą korzystać z pomocy wyspecjalizowanych organizacji społecznych oraz instytucji takich jak:

• Rzecznik Praw Konsumenta,
• Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
• Pełnomocnik Rządu ds. Osób z Niepełnosprawnościami.

Nowe przepisy tworzą więc ramy dla bardziej inkluzji i równego traktowania konsumentów, a jednocześnie dają im konkretne narzędzia prawne do dochodzenia swoich praw w przypadku, gdy produkt okaże się niedostosowany.