Zniesienie obowiązku uzyskiwania zaświadczenia z urzędu skarbowego

Do tej pory podatnicy korzystający ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, w szczególności w ramach tzw. „grupy zero” (najbliższa rodzina), byli zobowiązani do uzyskania zaświadczenia z urzędu skarbowego potwierdzającego brak obowiązku zapłaty podatku. Dokument ten był wymagany m.in. w sytuacjach sprzedaży nieruchomości otrzymanej w drodze spadku lub darowizny – bez jego przedstawienia notariusz nie mógł sporządzić aktu notarialnego.

Nowelizacja uchyla ten wymóg, co oznacza odejście od zbędnego formalizmu. W praktyce zniesienie obowiązku uzyskania zaświadczenia oznacza przyspieszenie obrotu nieruchomościami oraz zmniejszenie obciążenia urzędów skarbowych. Nie oznacza to jednak zniesienia obowiązku zgłoszenia nabycia majątku – nadal konieczne będzie złożenie odpowiedniego formularza (SD-Z2) w ustawowym terminie.

Z perspektywy zasady proporcjonalności oraz prawa do sprawnego załatwienia sprawy przez organ administracji publicznej, zmiana ta wydaje się w pełni uzasadniona. Zmniejszenie liczby dokumentów wymaganych w obrocie prawnym służy uproszczeniu procedur oraz realizacji konstytucyjnych zasad zaufania obywateli do państwa i jego organów.

Dostosowanie przepisów do uchwały NSA z 31 marca 2025 r. (III FPS 5/24)

Kolejnym istotnym elementem nowelizacji jest dostosowanie przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn do uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 31 marca 2025 r. (sygn. akt III FPS 5/24). NSA rozstrzygnął w niej istotny spór dotyczący sposobu ustalania podstawy opodatkowania w przypadku renty nieodpłatnej – czyli świadczenia, które jedna osoba zobowiązuje się wypłacać drugiej, bez uzyskania wzajemnego świadczenia.

Dotychczas organy podatkowe uznawały, że podstawą opodatkowania jest cała wartość świadczenia określona w umowie, obejmująca wszystkie przyszłe raty, nawet jeśli ich wypłata miała charakter rozłożony w czasie. Takie podejście prowadziło do sytuacji, w których podatek był naliczany od wartości, której beneficjent faktycznie jeszcze nie otrzymał – ani nawet nie miał pewności, że otrzyma.

NSA przyjął bardziej korzystną dla podatników interpretację: opodatkowaniu podlega wyłącznie rzeczywiście wypłacona rata renty, a nie suma wynikająca z umowy. U podstaw tej uchwały leży zasada realności świadczenia i unikania opodatkowania hipotetycznych korzyści majątkowych. Nowelizacja ustawy implementuje tę wykładnię, przyczyniając się do ujednolicenia praktyki oraz zapewnienia zgodności przepisów z aktualną linią orzeczniczą.

Zmiana ta jest szczególnie istotna w kontekście planowania sukcesji i darowizn wieloletnich, które obejmują np. dożywotnie zabezpieczenie osoby bliskiej poprzez wypłatę świadczeń pieniężnych. Dzięki nowelizacji unika się sytuacji, w której podatnik musiałby opłacić podatek od świadczenia, którego jeszcze nie uzyskał i które może nigdy nie zostać wypłacone w pełnej wysokości.

Ocena legislacyjna i potencjalne wyzwania

Nowelizacja ustawy o podatku od spadków i darowizn wpisuje się w szerszy trend upraszczania procedur administracyjnych oraz dostosowywania prawa podatkowego do orzecznictwa sądowego. Zmiana znosząca obowiązek uzyskiwania zaświadczenia z urzędu skarbowego może być oceniana pozytywnie jako wyraz racjonalizacji wymogów formalnych, które w wielu przypadkach stanowiły jedynie barierę techniczną, bez wpływu na faktyczne rozliczenie podatku.

Jednakże każda deregulacja niesie ze sobą ryzyko niejednoznaczności w praktyce. Przykładowo, zniesienie obowiązku uzyskania zaświadczenia może powodować niepewność po stronie notariuszy lub kupujących nieruchomości – zwłaszcza w przypadkach, gdy istnieje wątpliwość, czy zwolnienie rzeczywiście przysługuje. Może to prowadzić do sytuacji, w której strony transakcji będą poszukiwać alternatywnych sposobów dokumentowania braku obowiązku podatkowego, co paradoksalnie może stworzyć nowe obciążenia.

Podobnie implementacja uchwały NSA dotyczącej rent nieodpłatnych wymaga precyzyjnej interpretacji po stronie organów podatkowych. Choć zasada opodatkowania jedynie wypłacanych rat jest korzystna dla podatników, to może pojawić się problem z ustaleniem momentu powstania obowiązku podatkowego, szczególnie w przypadkach opóźnień, zmian harmonogramu wypłat lub ich częściowej realizacji.

Wreszcie, nowelizacja może wymagać dostosowania praktyki doradczej i planistycznej – zarówno przez notariuszy, jak i doradców podatkowych – którzy będą musieli uwzględniać nowe zasady przy konstruowaniu umów darowizn, zapisów windykacyjnych czy planów sukcesji rodzinnej.