Główne założenia projektu ustawy frankowej

Projekt ustawy frankowej zakłada stworzenie ustawowego mechanizmu rozwiązywania sporów między kredytobiorcami a bankami, który w zamyśle ma przyspieszyć i uprościć proces dochodzenia roszczeń. Choć przedstawiany jest jako forma kompromisu, zawiera szereg rozwiązań, które wymagają szczegółowej analizy prawnej i mogą istotnie wpływać na sytuację procesową obu stron.

Dobrowolność ugody ustawowej

Centralnym elementem projektu jest wprowadzenie instytucji ugody ustawowej – porozumienia między bankiem a kredytobiorcą, którego zasady są częściowo określone w ustawie. Ugoda ta ma mieć charakter dobrowolny, lecz z praktycznego punktu widzenia może stanowić dla wielu kredytobiorców jedyną realną alternatywę wobec długotrwałego postępowania sądowego.

Zgodnie z projektem:

• Bank może złożyć kredytobiorcy ofertę ugody, opartą na ustawowym wzorze przeliczenia kredytu z franków na złote.
• Kredytobiorca ma określony czas (np. 90 dni) na przyjęcie lub odrzucenie propozycji.
• Ugoda będzie mogła zostać zatwierdzona przez sąd, co nada jej moc ugody sądowej i wywoła skutek podobny do prawomocnego wyroku.

Wątpliwości budzi stopień „dobrowolności” tej konstrukcji. W praktyce oferta banku może być przedstawiana jako „ostatnia szansa” na rozwiązanie sporu bez ryzyka kosztów procesowych czy długiego oczekiwania na rozstrzygnięcie sądu. Może to rodzić pytania o zgodność z zasadą równowagi stron oraz potencjalne ryzyko naruszenia interesów konsumenta.

Warunki ugody i mechanizm ich zatwierdzania

Projekt określa podstawowe parametry przewalutowania:

• Przeliczenie kredytu po kursie z dnia wypłaty środków, z możliwym doliczeniem marży lub korekty według stopy referencyjnej.
• Uwzględnienie wszystkich dotychczasowych spłat, z odpowiednią waloryzacją.
• Możliwość rozłożenia różnicy kursowej lub dopłaty na raty – jeśli kredyt przeliczeniowo okaże się mniej korzystny dla banku.

Zawarcie ugody nie będzie automatyczne – ustawa przewiduje procedurę zatwierdzenia przez sąd rejonowy, co ma zabezpieczyć interesy konsumentów i dać instytucjonalną gwarancję legalności porozumienia. Z drugiej strony, niektóre środowiska wskazują, że mechanizm ten może obciążyć sądy dodatkowymi sprawami „quasi-rejestrowymi”, co niekoniecznie przyczyni się do realnego odciążenia wymiaru sprawiedliwości.

Mechanizm przewalutowania kredytów

Jednym z kluczowych elementów projektowanej ustawy frankowej jest mechanizm przewalutowania kredytu z waluty obcej (najczęściej CHF) na złote polskie (PLN). Zgodnie z założeniami projektu, to przewalutowanie nie będzie dowolne – przeciwnie, zostanie oparte na precyzyjnie określonych regułach ustawowych, które mają zapewnić jednolitość i przewidywalność procesu.

Przeliczenie po kursie z dnia wypłaty

Podstawą wyliczenia nowego salda zadłużenia ma być kurs średni NBP z dnia wypłaty kredytu. Oznacza to, że zobowiązanie wyrażone w CHF zostanie przeliczone na PLN w taki sposób, jakby kredyt od początku był złotówkowy. Dla wielu kredytobiorców to rozwiązanie może być mniej korzystne niż całkowite unieważnienie umowy (jak dzieje się obecnie w wielu wyrokach sądowych), ale bardziej przewidywalne i szybsze.

Uwzględnienie dotychczasowych spłat

Projekt zakłada, że spłaty dokonane do tej pory będą uwzględnione przy nowym wyliczeniu – jako świadczenia wykonane na poczet przeliczonego zobowiązania w PLN. Jeżeli suma spłat przewyższa nowe saldo – nadpłata ma zostać zwrócona lub rozliczona w ugodzie. W przeciwnym razie powstaje nowa wysokość kapitału do dalszej spłaty, na zaktualizowanych warunkach.

Odsetki i marża – co z kosztami?

Po przewalutowaniu kredyt będzie oprocentowany według stawki referencyjnej WIBOR lub WIRON, z dodaniem marży banku – ustalonej na poziomie przeciętnym dla kredytów złotówkowych w okresie wypłaty danego zobowiązania. W praktyce oznacza to, że oprocentowanie może wzrosnąć w stosunku do obecnych kredytów frankowych, ale zarazem odpadnie ryzyko kursowe.

Projekt zakłada również możliwość:

• rozłożenia ewentualnych niedopłat lub nadpłat na raty (np. w ciągu 5 lat),
• wprowadzenia mechanizmu zniżek lub kompensat, jeśli przewalutowanie prowadzi do rażąco niekorzystnych skutków dla którejkolwiek ze stron.

Czy to kompromis?

Przewalutowanie według modelu ustawowego stanowi rozwiązanie pośrednie między unieważnieniem umowy a jej dalszym wykonywaniem według pierwotnych warunków. Może być atrakcyjne dla kredytobiorców niechętnych do prowadzenia długotrwałego sporu sądowego, ale mniej korzystne od obecnej praktyki orzeczniczej w wielu sądach. Dla banków – to szansa na zamknięcie spraw z ograniczonym ryzykiem systemowym.

Uprawnienia i obowiązki stron postępowania

Projekt ustawy frankowej reguluje nie tylko zasady zawierania ugód i mechanizm przewalutowania kredytów, ale również w istotny sposób ingeruje w sytuację procesową stron już toczących się postępowań sądowych. Zmiany te mają na celu zachęcenie do polubownego rozwiązania sporu, lecz mogą także budzić kontrowersje z punktu widzenia prawa do sądu i zasady równości broni.

Możliwość zawieszenia postępowań sądowych

Jednym z najważniejszych rozwiązań przewidzianych w projekcie jest wprowadzenie możliwości zawieszenia postępowania sądowego na wniosek jednej lub obu stron, jeśli strony rozważają zawarcie ugody ustawowej. Sąd ma wówczas obowiązek zawiesić postępowanie na czas określony (np. do 6 miesięcy), aby umożliwić negocjacje i formalizację porozumienia.

Z jednej strony takie rozwiązanie może rzeczywiście odciążyć sądy i dać stronom przestrzeń do zakończenia sporu bez wyroku. Z drugiej jednak – może być wykorzystywane instrumentalnie przez banki, np. do przedłużania postępowań, zwłaszcza w sytuacji, gdy kredytobiorca nie wyraża woli zawarcia ugody.

Ograniczenia w prowadzeniu dalszego sporu po zawarciu ugody

W przypadku zawarcia ugody ustawowej – niezależnie od tego, czy nastąpiła ona przed czy w trakcie procesu – projekt przewiduje, że żadne dalsze roszczenia z tytułu tej umowy kredytowej nie będą mogły być dochodzone, a postępowania sądowe zostaną umorzone. Taka konstrukcja ma na celu zapewnienie definitywności sporu, lecz może prowadzić do zrzeczenia się przez kredytobiorców części roszczeń, np. związanych z opłatami dodatkowymi, klauzulami niedozwolonymi czy nienależnymi kosztami ubezpieczeń.

Możliwość odmowy ugody i powrót do postępowania

Projekt przewiduje, że kredytobiorca ma prawo nie przyjąć propozycji ugody, a wówczas postępowanie sądowe będzie kontynuowane na dotychczasowych zasadach. Jednak istotne jest, że:

• nie będzie możliwe równoczesne prowadzenie postępowania sądowego i negocjowanie ugody,
• złożenie propozycji ugody przez bank nie przerywa biegu terminów procesowych, co może prowadzić do problemów dowodowych po stronie konsumenta.

Skutki proceduralne – nowe obowiązki sądów

Projekt nakłada również dodatkowe obowiązki na sądy, m.in.:

• informowanie stron o możliwości zawarcia ugody ustawowej, nawet jeśli nie została jeszcze formalnie zaproponowana,
• obowiązek zbadania, czy ugoda zawarta poza sądem spełnia wymogi ustawowe, jeśli któraś ze stron wniesie o zatwierdzenie jej przez sąd.

W konsekwencji sędziowie – poza dotychczasowymi zadaniami orzeczniczymi – będą pełnić również funkcję weryfikatorów porozumień cywilnoprawnych, co może wywołać spory interpretacyjne i różnice w praktyce sądów rejonowych w całym kraju.

Rola Komisji Nadzoru Finansowego i instytucji publicznych

Projekt ustawy frankowej nie ogranicza się wyłącznie do relacji między kredytobiorcami a bankami – istotną rolę mają odegrać także instytucje publiczne, w szczególności Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) oraz – w niektórych wersjach projektowych – Rzecznik Finansowy, Prezes UOKiK i Minister Sprawiedliwości. Ich zadania mają koncentrować się na nadzorze nad poprawnością stosowania ustawy oraz ochronie interesu publicznego.

KNF jako organ monitorujący i rekomendujący

KNF ma uzyskać uprawnienie do:

• monitorowania przebiegu procesu zawierania ugód ustawowych,
• wydawania rekomendacji dotyczących wzorców ugód, w szczególności w zakresie zgodności z interesem konsumentów i stabilnością sektora finansowego,
• publikowania danych zbiorczych na temat liczby zawartych ugód i ich warunków.

Choć KNF od lat wspierała dobrowolne porozumienia frankowe (np. tzw. model przewalutowania „po kursie z dnia wypłaty” z 2021 r.), jej nowa rola w ramach ustawy oznacza instytucjonalizację tego podejścia i wzmocnienie nadzoru nad praktyką banków.

Brak funduszu kompensacyjnego

Wbrew oczekiwaniom niektórych środowisk, projekt nie przewiduje utworzenia specjalnego funduszu kompensacyjnego, który wspomagałby kredytobiorców w szczególnie trudnej sytuacji lub refundowałby koszty sporu sądowego. Pomysł ten pojawiał się w debacie publicznej, jednak ostatecznie zrezygnowano z jego implementacji – najprawdopodobniej ze względu na koszty fiskalne i sprzeciw sektora bankowego.

Rzecznik Finansowy i Minister Sprawiedliwości – rola opiniodawcza

Projekt zakłada możliwość udziału Rzecznika Finansowego jako opiniodawcy w przypadku spornych ugód lub w sytuacjach, gdy istnieje wątpliwość co do zgodności ugody z prawem. Również Minister Sprawiedliwości może wydać wytyczne interpretacyjne dla sądów, jednak nie mają one charakteru wiążącego – pełnią raczej funkcję orientacyjną, co może prowadzić do zróżnicowanej praktyki sądowej.

Brak centralnego rejestru ugód

Projekt – przynajmniej na obecnym etapie – nie przewiduje utworzenia ogólnokrajowego rejestru zawieranych ugód, co utrudni ocenę skutków ustawy w czasie rzeczywistym i ograniczy przejrzystość rozwiązań. Zamiast tego, rolę informacyjną mają pełnić dane agregowane przez KNF oraz ewentualne raporty Ministerstwa Finansów.

Zamknięcie tej części pokazuje, że choć instytucje publiczne mają odegrać pomocniczą rolę w funkcjonowaniu ustawy, ich uprawnienia są raczej ograniczone. Państwo nie bierze bezpośredniej odpowiedzialności za przebieg ugód, pozostawiając większość ciężaru negocjacji po stronie banków i konsumentów – co może w przyszłości skutkować zarzutami o zbyt pasywną rolę regulatora.