Podstawy prawne opłaty

Opłata od reklamowania napojów alkoholowych ma swoje źródło w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Akt ten, wielokrotnie nowelizowany, stanowi fundament krajowej polityki ograniczania dostępności alkoholu i jego promocji. W szczególności:

• Zakaz reklamy i promocji napojów alkoholowych obejmuje co do zasady wszystkie napoje alkoholowe, z wyjątkiem piwa, którego reklama została dopuszczona w 1999 r. pod ściśle określonymi warunkami.

• Art. 13² ustawy przewiduje obowiązek uiszczenia opłaty w przypadku prowadzenia reklamy napojów alkoholowych, określając ją jako daninę publiczną należną gminom.

• Wysokość opłaty uzależniona jest od rodzaju i zasięgu reklamy – przepisy różnicują stawki np. dla reklamy telewizyjnej, prasowej czy reklamy zewnętrznej.

Centralnym zagadnieniem jest jednak definicja reklamy napojów alkoholowych, która w ustawie została sformułowana bardzo szeroko. Obejmuje ona nie tylko klasyczne przekazy medialne, lecz także każdy sposób informowania lub zachęcania do nabycia alkoholu, w tym posługiwanie się symbolami graficznymi, znakami towarowymi czy barwami charakterystycznymi dla danego producenta. W praktyce oznacza to, że nawet umieszczenie logotypu na parasolu ogrodowym, lodówce czy nalewaku może być uznane przez organy skarbowe za reklamę wymagającą uiszczenia opłaty.

Tak szeroka konstrukcja normatywna prowadzi do znacznych trudności interpretacyjnych i staje się źródłem sporów sądowych. Jednocześnie pokazuje, że ustawodawca świadomie przyjął podejście restrykcyjne, wychodząc z założenia, że każda forma utrwalania obecności marki alkoholowej w przestrzeni publicznej stanowi przejaw reklamy i powinna podlegać dodatkowej sankcji finansowej.

Praktyka stosowania przepisów – sporne przypadki

Najwięcej kontrowersji wokół opłaty od reklamowania napojów alkoholowych budzi jej praktyczne stosowanie przez organy skarbowe. W interpretacjach podatkowych i w decyzjach wymiarowych fiskus konsekwentnie przyjmuje szerokie rozumienie pojęcia reklamy, obejmując nim nie tylko tradycyjne formy przekazu, lecz także różnego rodzaju elementy wyposażenia czy gadżety wykorzystywane w lokalach gastronomicznych i punktach sprzedaży.

Do najczęściej kwestionowanych przez przedsiębiorców przykładów należą:

• nalewaki do piwa – uznawane za nośnik reklamy z uwagi na widoczne oznakowanie marką;

• parasole ogrodowe z logo browaru, ustawiane przed pubami i restauracjami;

• lodówki chłodzące z oznaczeniami producenta alkoholu, dostarczane często bezpłatnie w ramach współpracy handlowej;

• inne gadżety reklamowe, takie jak szklanki, podkładki barowe czy ubrania robocze personelu z logotypem marki.

Organy podatkowe argumentują, że każdy z powyższych przykładów realizuje funkcję reklamy, gdyż wpływa na utrwalenie w świadomości konsumenta wizerunku danej marki i może zachęcać do jej nabywania. Takie podejście znajduje częściowe potwierdzenie w orzecznictwie sądów administracyjnych, które wskazują, że ustawowa definicja reklamy alkoholu została celowo skonstruowana szeroko i ma charakter prewencyjny.

Z drugiej strony przedsiębiorcy wskazują na brak spójności w stosowaniu przepisów. W praktyce bowiem trudno oddzielić działania stricte reklamowe od neutralnej informacji handlowej, np. wskazania producenta na urządzeniu chłodniczym, które z punktu widzenia obrotu gospodarczego pełni funkcję czysto użytkową. Tego rodzaju sytuacje rodzą poważne wątpliwości co do granic obowiązku uiszczania opłaty i prowadzą do licznych sporów sądowych.

Argumenty przedsiębiorców

Środowiska gospodarcze, w szczególności przedstawiciele branży piwowarskiej i gastronomicznej, od lat wskazują, że opłata od reklamowania napojów alkoholowych ma charakter nadmiernie restrykcyjny i nieproporcjonalny. W ich ocenie kluczowe znaczenie mają następujące argumenty:

Niski wpływ budżetowy – przychody z tytułu opłaty wynoszą około 22 mln zł rocznie, co w skali budżetu państwa stanowi kwotę marginalną. Utrzymywanie tego mechanizmu nie znajduje uzasadnienia fiskalnego, a koszty związane z kontrolą, sporami i obsługą administracyjną mogą przewyższać korzyści.

Brak proporcjonalności regulacji – przedsiębiorcy podnoszą, że obowiązek uiszczania opłaty od każdego nośnika oznakowanego logotypem prowadzi do nadmiernego obciążenia podmiotów gospodarczych. Ich zdaniem trudno zaakceptować sytuację, w której zwykłe oznaczenie wyposażenia lokalu – np. lodówki z logo producenta – rodzi obowiązek podatkowy.

Wątpliwości konstytucyjne – część przedstawicieli branży wskazuje, że tak szerokie rozumienie pojęcia „reklamy” może naruszać konstytucyjną zasadę swobody działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji) oraz zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji).

Kontekst planowanych zmian w prawie – przedsiębiorcy akcentują, że skoro Ministerstwo Zdrowia zapowiada dalsze ograniczenia reklamy piwa, utrzymywanie dodatkowej opłaty traci sens praktyczny. Skoro reklama zostanie i tak znacząco ograniczona lub wręcz zakazana, pobieranie od niej daniny publicznej wydaje się nielogiczne.

Obciążenie konkurencyjności rynku – w ocenie branży, opłata nie tylko zwiększa koszty prowadzenia działalności, ale także ogranicza możliwości konkurowania małych i średnich browarów z dużymi koncernami, które łatwiej absorbują koszty związane z reklamą.

W rezultacie przedsiębiorcy wprost postulują zniesienie opłaty, wskazując, że jej utrzymywanie nie realizuje ani istotnych celów fiskalnych, ani skutecznej ochrony zdrowia publicznego.

Argumenty za utrzymaniem opłaty

Zwolennicy utrzymania opłaty od reklamowania napojów alkoholowych wskazują, że jej znaczenie wykracza poza wymiar fiskalny. Podnoszą oni szereg argumentów natury zdrowotnej, społecznej i prewencyjnej:

Społeczna szkodliwość nadużywania alkoholu – alkohol pozostaje jednym z głównych czynników ryzyka chorób przewlekłych oraz przyczyną wielu problemów społecznych (przemoc domowa, wypadki komunikacyjne, obciążenia dla systemu ochrony zdrowia). Każdy instrument ograniczający jego promocję i dostępność może być uzasadniony interesem publicznym.

Opłata jako element polityki zdrowia publicznego – choć kwota 22 mln zł rocznie nie stanowi znaczącego wpływu do budżetu państwa, środki te mogą być wykorzystane na finansowanie lokalnych programów profilaktycznych i działań edukacyjnych, wspierając realizację ustawowego celu przeciwdziałania alkoholizmowi.

Rola prewencyjna i symboliczna – sama obecność opłaty stanowi jasny komunikat, że reklama alkoholu nie jest traktowana jak zwykła działalność gospodarcza. Państwo sygnalizuje w ten sposób, że promocja alkoholu jest działalnością społecznie szkodliwą i powinna być ograniczana.

Wpisanie się w europejskie standardy – wiele państw Unii Europejskiej stosuje podobne rozwiązania ograniczające reklamę alkoholu, a część z nich nakłada dodatkowe daniny o charakterze zdrowotnym lub fiskalnym. Utrzymywanie opłaty pozwala więc Polsce pozostawać w nurcie polityki zdrowotnej rekomendowanej przez WHO i instytucje unijne.

Mechanizm dyscyplinujący rynek – dzięki szerokiej definicji reklamy producenci i dystrybutorzy alkoholu są zmuszeni do ostrożniejszego planowania działań promocyjnych. Utrzymanie opłaty ogranicza ryzyko obchodzenia zakazu reklamy poprzez tzw. „lokowanie marki” w przestrzeni publicznej na gadżetach czy wyposażeniu lokali.

Z tego punktu widzenia opłata pełni nie tyle funkcję fiskalną, co funkcję regulacyjno-prewencyjną, stanowiąc narzędzie realizacji polityki państwa w zakresie ochrony zdrowia i interesu społecznego.

Perspektywy zmian

Dyskusja wokół opłaty od reklamowania napojów alkoholowych nabiera szczególnego znaczenia w kontekście planów Ministerstwa Zdrowia dotyczących dalszego ograniczenia reklamy piwa. Jeśli regulacje zostaną zaostrzone, obecna konstrukcja opłaty może ulec istotnym modyfikacjom lub całkowicie stracić rację bytu. Można wyróżnić kilka potencjalnych scenariuszy:

Zniesienie opłaty – postulowane przez przedsiębiorców rozwiązanie, które znalazłoby uzasadnienie w przypadku pełnego zakazu reklamy piwa. Skoro reklama byłaby wyeliminowana, dodatkowe daniny stałyby się przepisem martwym.

Modyfikacja opłaty – ustawodawca mógłby zdecydować się na węższe zdefiniowanie pojęcia reklamy, wyłączając z opodatkowania np. elementy o charakterze czysto użytkowym (lodówki, parasole). Taki kierunek mógłby zmniejszyć liczbę sporów sądowych i ograniczyć zarzut nieproporcjonalności.

Zaostrzenie regulacji – przeciwny kierunek polegałby na całkowitym zakazie reklamy piwa i jednoczesnym utrzymaniu lub nawet rozszerzeniu sankcji finansowych, aby skuteczniej zniechęcać przedsiębiorców do poszukiwania alternatywnych form promocji. W takim modelu opłata mogłaby stać się surowszym narzędziem dyscyplinującym rynek.

Zastąpienie innymi instrumentami fiskalnymi – możliwe byłoby także wprowadzenie nowych mechanizmów, np. zwiększenia akcyzy na alkohol, przeznaczenia dodatkowych środków na fundusze zdrowia publicznego czy programy profilaktyczne.

Wybór kierunku zmian będzie zależał od priorytetów polityki państwa – czy dominującym celem pozostanie fiskalizm, czy też akcent zostanie położony na ochronę zdrowia publicznego i prewencję. Każdy z wariantów będzie miał istotne skutki zarówno dla rynku reklamy i branży piwowarskiej, jak i dla samorządów lokalnych, które obecnie są beneficjentami wpływów z tytułu opłaty.