Podstawy prawne opracowania MPA

Opracowanie miejskich planów adaptacji do zmian klimatycznych znajduje oparcie zarówno w prawie krajowym, jak i unijnym. Dokument ten nie jest wprawdzie wprost obowiązkowy dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego, jednak jego przygotowanie wpisuje się w szersze ramy prawne i strategiczne dotyczące ochrony środowiska i polityki klimatycznej.

Prawo krajowe

• Ustawa o samorządzie gminnym (art. 7 ust. 1 pkt 1 i 14) nakłada na gminy obowiązek zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym w zakresie ładu przestrzennego, gospodarki wodnej oraz ochrony środowiska.

• Prawo ochrony środowiska (art. 17 i nast.) wskazuje na konieczność prowadzenia polityki ekologicznej oraz sporządzania dokumentów planistycznych, które mogą uwzględniać adaptację do zmian klimatycznych.

• Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wymaga, aby studium uwarunkowań i plany miejscowe uwzględniały uwarunkowania środowiskowe i ryzyka klimatyczne, co nadaje MPA znaczenie uzupełniające wobec innych dokumentów planistycznych.

• Polityka ekologiczna państwa 2030 przewiduje, że JST powinny opracowywać i wdrażać lokalne strategie adaptacyjne.

Prawo unijne

• Europejski Zielony Ład oraz Unijna Strategia Adaptacji do Zmian Klimatu (2021) nakładają na państwa członkowskie obowiązek podejmowania działań zwiększających odporność na skutki zmian klimatycznych.

• Dyrektywy środowiskowe, m.in. Ramowa Dyrektywa Wodna (2000/60/WE) oraz Dyrektywa powodziowa (2007/60/WE), obligują do oceny ryzyka i wdrażania środków zapobiegawczych, co powinno być odzwierciedlone w lokalnych planach adaptacyjnych.

• Finansowanie w ramach programu FEnIKS 2021–2027 stanowi wykonanie zobowiązań wynikających z unijnej polityki spójności i klimatycznej, co oznacza konieczność dostosowania MPA do wymogów prawa unijnego.

Charakter prawny MPA
Miejski plan adaptacji nie jest aktem prawa miejscowego, ale stanowi dokument strategiczny, który wyznacza kierunki działań JST. Jego przygotowanie jest elementem tzw. miękkiego prawa (soft law) – nie tworzy norm prawnie wiążących dla mieszkańców, ale wyznacza standardy planowania i staje się podstawą dla późniejszych decyzji inwestycyjnych oraz dokumentów planistycznych.

Podsumowując, MPA to narzędzie prawno-strategiczne, którego znaczenie wynika nie z bezpośredniego obowiązku ustawowego, lecz z konieczności implementacji celów unijnych oraz realizacji zadań własnych JST w obszarze ochrony środowiska i bezpieczeństwa publicznego.

Aspekty formalne naboru wniosków o dotacje

Procedura naboru wniosków w ramach programu FEnIKS 2021–2027 podlega określonym regułom formalnym, których dochowanie ma kluczowe znaczenie dla skuteczności aplikacji o środki.

Podmiot uprawniony
Adresatami naboru są wyłącznie miasta średnie oraz powiatowe. Kryterium to ma charakter zamknięty i oznacza, że inne jednostki samorządu terytorialnego (np. gminy wiejskie, małe miasteczka czy województwa) nie mogą ubiegać się o wsparcie. Wnioski złożone przez nieuprawnione podmioty zostaną odrzucone na etapie oceny formalnej.

Termin składania wniosków
Nabór trwa do 31 grudnia. Termin ten należy interpretować jako termin zawity w rozumieniu prawa administracyjnego – jego przekroczenie skutkuje definitywną utratą możliwości aplikowania w bieżącym konkursie. Nie przewidziano możliwości przywrócenia terminu ani składania wniosków po czasie.

Dokumentacja aplikacyjna
Wniosek powinien być sporządzony na formularzu udostępnionym przez instytucję pośredniczącą i obejmować:

• opis projektu wraz z uzasadnieniem potrzeby opracowania MPA,

• harmonogram realizacji,

• preliminarz kosztów z wyszczególnieniem wydatków kwalifikowanych,

• oświadczenia i załączniki wymagane przez regulamin konkursu (np. uchwała organu JST upoważniająca do złożenia wniosku).

Niedopełnienie wymogów formalnych (np. brak podpisu, brak wymaganych załączników) może skutkować odrzuceniem wniosku jeszcze przed oceną merytoryczną.

Ocena wniosków
Wnioski są poddawane dwuetapowej ocenie:

• ocena formalna – weryfikacja kompletności dokumentów, terminowości i zgodności z kryteriami dostępu,

• ocena merytoryczna – badanie jakości projektu, jego spójności z politykami publicznymi, zasadami zrównoważonego rozwoju oraz unijnymi celami klimatycznymi.

Kwalifikowalność wydatków
Do kosztów kwalifikowanych mogą zostać zaliczone m.in.:

• wydatki na analizy eksperckie i diagnozy klimatyczne,

• koszty opracowania dokumentu MPA (np. usługi doradcze, ekspertyzy środowiskowe),

• działania konsultacyjne z mieszkańcami.
  Koszty muszą pozostawać w bezpośrednim związku z opracowaniem planu i mieścić się w katalogu określonym w wytycznych FEnIKS.

Finansowanie projektów MPA

Budżet naboru
Całkowity budżet przewidziany na nabór w ramach programu FEnIKS wynosi 10 mln zł. Oznacza to, że wysokość przyznanych dotacji będzie zależeć od liczby i wartości złożonych projektów. Z perspektywy jednostek samorządu terytorialnego istotne jest, że alokacja ta jest ograniczona i nabór ma charakter konkurencyjny.

Poziom dofinansowania
Wsparcie może objąć maksymalnie 79,71% kosztów kwalifikowanych projektu. W praktyce oznacza to, że każda JST musi zabezpieczyć co najmniej 20,29% wkładu własnego. Wkład ten może przybrać formę środków finansowych z budżetu jednostki lub – w pewnych przypadkach – wkładu rzeczowego, jeśli zostanie on uznany za kwalifikowany.

Struktura finansowania
Projekt finansowany jest w modelu mieszanym:

• część kosztów pokrywana jest ze środków unijnych,

• pozostała część obciąża budżet JST.
  W konsekwencji JST muszą planować wydatki z odpowiednim wyprzedzeniem i zabezpieczyć środki w uchwale budżetowej lub wieloletniej prognozie finansowej.

Trwałość projektu
Jednym z podstawowych obowiązków beneficjenta jest zapewnienie trwałości efektów projektu. W przypadku MPA oznacza to konieczność:

• zachowania dokumentu w obrocie prawnym i strategicznym,

• wykorzystania go przy sporządzaniu innych dokumentów planistycznych i decyzyjnych,

• przechowywania i udostępniania dokumentacji na wypadek kontroli instytucji zarządzającej.

Rozliczenie dotacji
Beneficjenci zobowiązani są do:

• prowadzenia wyodrębnionej ewidencji księgowej projektu,

• przedkładania okresowych i końcowych sprawozdań,

• potwierdzania poniesionych wydatków fakturami lub dokumentami równoważnymi,

• zwrotu środków w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości.

Ryzyka prawne i obowiązki beneficjentów

Kontrola realizacji projektu
Projekty finansowane w ramach programu FEnIKS podlegają kontroli instytucji zarządzającej oraz organów audytowych (np. Najwyższej Izby Kontroli, Komisji Europejskiej). Beneficjent zobowiązany jest do udostępniania pełnej dokumentacji projektowej oraz wyjaśnień dotyczących poniesionych wydatków. Niedochowanie przejrzystości może skutkować zakwestionowaniem kwalifikowalności kosztów.

Odpowiedzialność finansowa
W razie stwierdzenia naruszeń – takich jak wydatkowanie środków niezgodnie z przeznaczeniem, złożenie nieprawdziwych oświadczeń lub brak realizacji założonych celów – beneficjent naraża się na:

• obowiązek zwrotu dotacji w całości lub w części,

• nałożenie korekt finansowych, które zmniejszają poziom dofinansowania,

• możliwość wyłączenia z kolejnych naborów.

Obowiązek zgodności z innymi dokumentami
MPA, jako dokument strategiczny, musi pozostawać w spójności z:

• studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,

• miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego,

• strategiami rozwoju gmin i powiatów,

• dokumentami wyższego rzędu (np. wojewódzkimi planami adaptacyjnymi, krajowymi strategiami środowiskowymi).
  Brak takiej zgodności może rodzić problemy interpretacyjne, a nawet podważać skuteczność wdrażania planu w praktyce.

Ryzyko proceduralne
Nieprawidłowości na etapie naboru – np. złożenie wniosku po terminie, brak wymaganych załączników lub błędy w harmonogramie – skutkują odrzuceniem aplikacji bez możliwości jej uzupełnienia. Odpowiedzialność za te uchybienia ponosi wprost JST jako wnioskodawca.

Ryzyko reputacyjne
Nieprawidłowa realizacja projektu może wpłynąć negatywnie na wizerunek jednostki w oczach mieszkańców, partnerów społecznych oraz instytucji kontrolnych. Dla wielu miast i powiatów jest to pierwszy kontakt z opracowywaniem MPA, dlatego szczególnego znaczenia nabiera jakość dokumentu i proces konsultacyjny z mieszkańcami.