W ostatnich latach hulajnogi elektryczne stały się jednym z najpopularniejszych środków transportu w polskich miastach. Szybkość, łatwość wypożyczenia oraz brak konieczności posiadania pojazdu na własność sprawiają, że korzystają z nich zarówno dorośli, jak i dzieci. Dynamiczny rozwój tego rynku pociąga jednak za sobą wzrost liczby zdarzeń drogowych, w których uczestniczą użytkownicy e-hulajnóg.
Szczególnie niepokojący jest udział nieletnich w takich wypadkach. To oni często są zarówno sprawcami, jak i poszkodowanymi. Brak doświadczenia, niedostateczna znajomość przepisów oraz niewystarczające zabezpieczenia techniczne skutkują tym, że ryzyko urazów i kolizji w tej grupie wiekowej jest wyjątkowo wysokie.
Dyskusja publiczna coraz częściej koncentruje się na tym, jak prawo powinno reagować na ten problem. Wśród propozycji zmian pojawia się m.in. wprowadzenie obowiązkowych kasków ochronnych dla dzieci. Rozwiązanie to może zmniejszyć ciężar obrażeń doznawanych w wyniku wypadków, ale nie usuwa podstawowych trudności prawnych i praktycznych związanych z odpowiedzialnością nieletnich użytkowników hulajnóg oraz ich opiekunów.
Status prawny hulajnóg elektrycznych w polskim prawie
Hulajnoga elektryczna została wprost zdefiniowana w polskim Prawie o ruchu drogowym dopiero w nowelizacji z 2021 r. Zgodnie z art. 2 pkt 47b ustawy, hulajnoga elektryczna to pojazd napędzany elektrycznie, dwuosiowy, bez siedzenia i pedałów, przeznaczony do poruszania się wyłącznie przez kierującego. Włączenie tego środka transportu do systemu prawnego miało na celu zakończenie stanu niepewności, w którym hulajnogi funkcjonowały na pograniczu kategorii roweru, motoroweru czy urządzenia transportu osobistego.
Obecnie użytkownicy hulajnóg elektrycznych mają obowiązek przestrzegania określonych zasad:
miejsca poruszania się – co do zasady po drodze dla rowerów, wyjątkowo po jezdni lub chodniku, gdy brak odpowiedniej infrastruktury,
ograniczeń prędkości – maksymalnie 20 km/h na drogach dla rowerów i 20 km/h przy korzystaniu z chodnika,
zasad ogólnych – m.in. obowiązek zachowania ostrożności oraz pierwszeństwa pieszego.
Szczególne regulacje dotyczą nieletnich. Dzieci poniżej 10 roku życia w ogóle nie mogą poruszać się hulajnogą elektryczną w przestrzeni publicznej (poza strefą zamieszkania, pod opieką osoby dorosłej). Użytkownicy w wieku 10–18 lat muszą posiadać kartę rowerową lub prawo jazdy kategorii AM, A1, B1 lub T. Brak takich uprawnień oznacza zakaz prowadzenia hulajnogi w ruchu drogowym.
Mimo tych uregulowań praktyka pokazuje, że wiele dzieci i nastolatków korzysta z hulajnóg bez spełnienia wymogów ustawowych. To z kolei rodzi pytania o skuteczność prawa oraz o potrzebę dalszych działań legislacyjnych – w tym wprowadzenia dodatkowych obowiązków związanych z bezpieczeństwem, takich jak kaski ochronne dla najmłodszych użytkowników.
Obowiązki i ograniczenia dla nieletnich użytkowników
Prawo o ruchu drogowym wyznacza szereg szczególnych zasad dla osób małoletnich poruszających się hulajnogami elektrycznymi. Wynikają one z potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa zarówno samym użytkownikom, jak i innym uczestnikom ruchu.
Minimalny wiek i wymagane uprawnienia
Dzieci poniżej 10. roku życia – co do zasady nie mogą korzystać z hulajnogi elektrycznej w ruchu publicznym. Wyjątkiem jest strefa zamieszkania, gdzie dziecko może jeździć pod bezpośrednią opieką osoby dorosłej.
Młodzież w wieku 10–18 lat – wymagana jest karta rowerowa lub prawo jazdy kategorii AM, A1, B1 lub T. Brak takich dokumentów oznacza zakaz poruszania się hulajnogą po drogach publicznych, chodnikach czy ścieżkach rowerowych.
Osoby powyżej 18. roku życia – nie muszą posiadać żadnych dodatkowych uprawnień.
Ograniczenia w sposobie korzystania
Prędkość maksymalna – 20 km/h na drogach dla rowerów oraz podczas jazdy po chodniku.
Miejsce poruszania się – pierwszeństwo ma droga dla rowerów; jeśli jej nie ma, dopuszczalne jest korzystanie z jezdni z ograniczeniem prędkości do 30 km/h. Ruch po chodniku jest dozwolony tylko wtedy, gdy nie ma ani drogi dla rowerów, ani odpowiedniej jezdni, a dodatkowo użytkownik musi ustępować pierwszeństwa pieszym i dostosować prędkość do ich ruchu.
Zapowiadane zmiany – obowiązkowe kaski dla dzieci
Ministerstwo Infrastruktury zapowiedziało wprowadzenie obowiązku noszenia kasków przez osoby małoletnie. Rozwiązanie to ma na celu ograniczenie poważnych skutków wypadków, zwłaszcza urazów głowy, które stanowią najczęstsze obrażenia wśród nieletnich użytkowników. Choć kask nie zapobiegnie samym kolizjom, jego wprowadzenie jest postrzegane jako istotny krok w kierunku poprawy bezpieczeństwa najmłodszych.
Problemy egzekucyjne
W praktyce policja i straż miejska rzadko weryfikują, czy nieletni posiadają wymagane uprawnienia do kierowania hulajnogą.
Brakuje również jednoznacznych procedur dotyczących kontroli wieku i uprawnień w przypadku korzystania z hulajnóg wypożyczanych na minuty.
Istnieje ryzyko, że obowiązek kasków – choć słuszny – będzie równie trudny do wyegzekwowania bez wprowadzenia dodatkowych mechanizmów kontrolnych.
Aspekty odpowiedzialności prawnej
Kwestia odpowiedzialności prawnej wypadków z udziałem nieletnich użytkowników hulajnóg elektrycznych jest złożona, ponieważ dotyczy zarówno odpowiedzialności cywilnej, jak i karnej (lub wykroczeniowej), a także odpowiedzialności administracyjnej.
Odpowiedzialność cywilna
Zasada ogólna – zgodnie z art. 415 k.c. „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”.
Nieletni poniżej 13 lat – nie ponoszą odpowiedzialności deliktowej; za szkody wyrządzone przez nich odpowiadają rodzice lub opiekunowie (art. 427 k.c.).
Nieletni powyżej 13 lat – mogą ponosić odpowiedzialność cywilną, ale w praktyce najczęściej odpowiedzialność spoczywa nadal na rodzicach ze względu na brak majątku u dziecka.
Brak obowiązkowego OC – problemem pozostaje fakt, że użytkownicy hulajnóg nie są objęci obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, co utrudnia szybkie i pełne zaspokojenie roszczeń poszkodowanych.
Odpowiedzialność karna i wykroczeniowa
Dzieci do 13 lat – całkowity brak odpowiedzialności karnej; mogą być objęte jedynie środkami wychowawczymi w ramach pieczy rodzicielskiej.
Młodzież 13–17 lat – odpowiada na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, która przewiduje środki wychowawcze, poprawcze lub wyjątkowo umieszczenie w zakładzie poprawczym.
Pełnoletni – ponoszą odpowiedzialność na zasadach ogólnych Kodeksu karnego i Kodeksu wykroczeń, np. za spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym (art. 86 k.w.).
Odpowiedzialność administracyjna
Policja lub straż miejska mogą nałożyć mandat karny za wykroczenia w ruchu drogowym, np. poruszanie się hulajnogą w niedozwolonym miejscu czy przewożenie pasażera.
W skrajnych przypadkach, np. rażącego naruszania przepisów, możliwe jest także zabezpieczenie (czasowe zatrzymanie) hulajnogi.
Problem praktyczny: w przypadku osób nieletnich mandatów nie można skutecznie nałożyć, co ogranicza realną możliwość reagowania na naruszenia prawa.
Dylematy praktyczne
Trudności w ustaleniu, kto jest odpowiedzialny: dziecko, rodzice czy operator hulajnogi udostępnianej w systemie wypożyczeń.
Brak jednolitego orzecznictwa w sprawach odszkodowawczych związanych z hulajnogami elektrycznymi.
Konieczność oceny każdej sprawy indywidualnie, z uwzględnieniem wieku sprawcy, posiadanych uprawnień i okoliczności wypadku.
Problemy praktyczne i luki prawne
Mimo wprowadzenia do ustawy jasnej definicji hulajnogi elektrycznej oraz określonych zasad korzystania z niej, praktyka pokazuje, że przepisy nie rozwiązują wszystkich problemów. W wielu obszarach istnieją poważne luki prawne i trudności w egzekwowaniu prawa.
Trudności w ustaleniu sprawcy wypadku
W przypadku kolizji z udziałem nieletnich często problematyczne jest ustalenie, kto ponosi winę i w jakim zakresie.
Brak dokumentów potwierdzających uprawnienia (np. karta rowerowa) dodatkowo komplikuje postępowanie.
W sytuacji zderzeń z pieszymi odpowiedzialność dziecka bywa trudna do przypisania, a proces odszkodowawczy przeciąga się.
Brak obowiązkowego ubezpieczenia OC
Użytkownicy hulajnóg nie są objęci obowiązkiem posiadania polisy OC, w przeciwieństwie np. do posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Poszkodowani często muszą dochodzić odszkodowania bezpośrednio od rodziców sprawcy, co jest kłopotliwe i rodzi ryzyko niewypłacalności.
Ubezpieczenia dobrowolne (np. w ramach polis szkolnych czy indywidualnych OC w życiu prywatnym) nie są powszechne i nie zawsze obejmują szkody wyrządzone podczas jazdy hulajnogą.
Niewystarczające środki bezpieczeństwa
Obowiązek kasku dopiero jest planowany i dotyczyć ma wyłącznie nieletnich.
Brak regulacji dotyczących dodatkowych zabezpieczeń, takich jak ochraniacze na kolana i łokcie, które mogłyby zmniejszać skutki wypadków.
Często wypadki wynikają z braku świadomości zagrożeń, a nie z samej prędkości pojazdu.
Ograniczona skuteczność kontroli
Policja i straż miejska nie mają narzędzi ani zasobów, by systematycznie kontrolować uprawnienia czy wyposażenie dzieci poruszających się hulajnogami.
W przypadku hulajnóg wypożyczanych w systemach miejskich operatorzy nie mają realnej możliwości weryfikacji wieku osoby korzystającej z pojazdu.
W efekcie dzieci poniżej 10 roku życia lub bez wymaganych uprawnień mogą swobodnie korzystać z e-hulajnóg w przestrzeni publicznej.
Niska świadomość prawna rodziców i dzieci
Wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy z obowiązujących przepisów i odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przez dzieci.
Brakuje szeroko zakrojonych programów edukacyjnych, które promowałyby bezpieczne korzystanie z hulajnóg i wyjaśniały aspekty prawne.
Ocena zapowiedzi wprowadzenia obowiązkowych kasków
Propozycja wprowadzenia obowiązku noszenia kasków przez dzieci korzystające z hulajnóg elektrycznych stanowi odpowiedź na rosnącą liczbę urazów głowy w tej grupie wiekowej. To rozwiązanie budzi jednak mieszane reakcje – z jednej strony jest krokiem w stronę zwiększenia bezpieczeństwa, z drugiej nie eliminuje najważniejszych problemów prawnych i praktycznych.
Pozytywne aspekty regulacji
Kask skutecznie ogranicza ryzyko ciężkich obrażeń czaszkowo-mózgowych, które należą do najczęstszych konsekwencji upadków z hulajnóg.
Obowiązek stosowania kasku ma wymiar edukacyjny – promuje kulturę bezpieczeństwa wśród dzieci i ich rodziców.
Wprowadzenie takiego przepisu ułatwi kampanie profilaktyczne i pozwoli organom państwa na prowadzenie bardziej skutecznych działań prewencyjnych.
Ograniczenia skuteczności
Kask nie zapobiega samym wypadkom – zmniejsza jedynie ciężar ich skutków.
Regulacja obejmowałaby tylko osoby małoletnie, pozostawiając dorosłych użytkowników hulajnóg poza zakresem obowiązku, mimo że oni także często ulegają wypadkom.
W praktyce kontrola przestrzegania obowiązku kasku będzie trudna – szczególnie w przypadku hulajnóg wypożyczanych na minuty.
Porównanie z rozwiązaniami zagranicznymi
Francja – obowiązek kasku dla dzieci do 12. roku życia (dotyczy także rowerów).
Hiszpania – wymóg stosowania kasku przy jeździe na hulajnodze poza obszarem zabudowanym, niezależnie od wieku.
Niemcy – brak powszechnego obowiązku, ale silna rekomendacja stosowania kasków i szeroko zakrojone kampanie edukacyjne.
Polska propozycja wpisuje się w europejski trend, ale pozostaje jednym z mniej restrykcyjnych rozwiązań.
Wnioski
Obowiązek kasków dla dzieci to działanie potrzebne, ale niewystarczające. Skupia się wyłącznie na redukcji skutków wypadków, nie rozwiązując problemów związanych z odpowiedzialnością prawną, lukami w egzekwowaniu prawa czy brakiem obowiązkowego ubezpieczenia OC. Aby poprawa bezpieczeństwa była realna, konieczne jest kompleksowe podejście, obejmujące zarówno regulacje prawne, jak i działania edukacyjne oraz inwestycje w infrastrukturę.
Rekomendacje i możliwe kierunki zmian
Analiza aktualnych regulacji oraz praktyki wskazuje, że sama nowelizacja przepisów wprowadzająca obowiązek kasków dla dzieci będzie miała ograniczony efekt. Dlatego warto rozważyć szerszy pakiet działań legislacyjnych i organizacyjnych.
Wprowadzenie obowiązkowego ubezpieczenia OC dla użytkowników hulajnóg
Zapewniłoby skuteczniejszą ochronę poszkodowanych, którzy obecnie często pozostają bez realnej możliwości uzyskania odszkodowania.
Rozwiązanie mogłoby być analogiczne do obowiązku ubezpieczenia rowerów w niektórych krajach, ewentualnie w formie OC przypisanego do pojazdu wypożyczanego na minuty.
Dla osób prywatnych korzystających z własnych hulajnóg wystarczające byłoby rozszerzenie polisy OC w życiu prywatnym.
Edukacja prawna i komunikacyjna dzieci i rodziców
Włączenie podstawowych zasad poruszania się hulajnogą do programów szkolnych (np. w ramach wychowania komunikacyjnego).
Kampanie informacyjne uświadamiające rodziców o odpowiedzialności cywilnej i konsekwencjach braku wymaganych uprawnień.
Promowanie dobrych praktyk, takich jak stosowanie kasków i ochraniaczy, również wśród dorosłych.
Rozbudowa i dostosowanie infrastruktury
Wydzielone pasy lub ścieżki dla hulajnóg i rowerów, aby ograniczyć konflikty z pieszymi i kierowcami samochodów.
Lepsze oznakowanie i monitoring miejsc szczególnie niebezpiecznych (np. skrzyżowań, stref pieszych).
Uwzględnienie hulajnóg w planowaniu przestrzennym miast jako pełnoprawnego środka transportu.
Rozważenie odpowiedzialności operatorów wypożyczalni
Wprowadzenie wymogu weryfikacji wieku i uprawnień przy rejestracji użytkownika.
Obowiązek informowania o zasadach bezpieczeństwa i odpowiedzialności prawnej przed rozpoczęciem korzystania z hulajnogi.
Możliwość wprowadzenia ubezpieczenia grupowego w cenie wypożyczenia, co chroniłoby zarówno użytkowników, jak i osoby poszkodowane.
Szersze podejście systemowe
Oparcie regulacji na trzech filarach: prawo – edukacja – infrastruktura.
Wprowadzenie jednolitej polityki państwa wobec mikromobilności, zamiast fragmentarycznych nowelizacji reagujących na pojedyncze problemy.
Inspiracja rozwiązaniami zagranicznymi, które wykazały się skutecznością w ograniczaniu wypadków.
Rosnąca liczba wypadków z udziałem hulajnóg elektrycznych, w szczególności tych z udziałem dzieci i młodzieży, wymaga zdecydowanej reakcji ustawodawcy. Obowiązek noszenia kasków przez nieletnich należy ocenić jako krok w dobrym kierunku – ograniczający skalę najpoważniejszych obrażeń i mający znaczenie wychowawcze. Nie można jednak traktować go jako rozwiązania kompleksowego.
Kluczowe problemy – takie jak brak obowiązkowego ubezpieczenia OC, trudności w egzekwowaniu istniejących przepisów, niedostateczna edukacja prawna rodziców i dzieci czy brak odpowiedniej infrastruktury – pozostają nierozwiązane. Bez ich uwzględnienia nawet najlepsze przepisy dotyczące ochrony indywidualnej nie zapewnią realnego wzrostu bezpieczeństwa.
Dyskusja wokół hulajnóg elektrycznych pokazuje, że mikromobilność stała się trwałym elementem współczesnego transportu miejskiego. Wymaga to spójnej polityki państwa i samorządów, obejmującej prawo, edukację i inwestycje infrastrukturalne. Tylko takie podejście pozwoli pogodzić korzyści płynące z korzystania z hulajnóg – szybkość, dostępność i ekologiczny charakter – z potrzebą ochrony najsłabszych uczestników ruchu, jakimi są dzieci i młodzież.
Jeżeli Ty lub Twoje dziecko uczestniczyliście w wypadku z udziałem hulajnogi elektrycznej – niezależnie od tego, czy jako poszkodowani, czy jako sprawcy – warto skonsultować się z prawnikiem, aby właściwie ocenić odpowiedzialność i możliwości dochodzenia roszczeń. Kancelaria Adwokaci Warszawa oferuje wsparcie w sprawach dotyczących odszkodowań, odpowiedzialności cywilnej i karnej nieletnich, a także w sporach z ubezpieczycielami i operatorami hulajnóg. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać indywidualną poradę i ochronę swoich praw.
Autor: Bruno Antoni Ewertyński
Korekta: ChatGPT
Grafkia: ChatGPT