Podstawa prawna wprowadzenia nowej podstawy programowej

Tryb ogłoszenia aktu normatywnego

Nowa podstawa programowa wychowania fizycznego została wprowadzona w formie rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, zgodnie z delegacją ustawową zawartą w art. 47 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2024 r. poz. 737 ze zm.). Przepis ten stanowi, że minister określa, w drodze rozporządzenia, podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego dla poszczególnych typów szkół, z uwzględnieniem m.in. wymagań edukacyjnych i możliwości psychofizycznych uczniów.

Zgodnie z zasadami techniki prawodawczej oraz Konstytucją RP (art. 92 ust. 1), rozporządzenie stanowi akt wykonawczy, wydawany na podstawie i w granicach upoważnienia ustawowego. Rozporządzenie to zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw, co jest warunkiem jego wejścia w życie i skuteczności prawnej.

Charakter prawny podstawy programowej jako aktu wykonawczego

Podstawa programowa nie jest dokumentem czysto dydaktycznym – ma charakter prawnie wiążący, stanowiąc element systemu prawa oświatowego. Jako załącznik do rozporządzenia ministra edukacji, określa minimalne wymagania edukacyjne, których realizacja jest obowiązkiem każdego nauczyciela. Niewypełnienie tych obowiązków może prowadzić do odpowiedzialności służbowej dyrektora szkoły oraz konsekwencji dla nauczycieli, zwłaszcza w kontekście awansu zawodowego i oceny pracy.

Warto podkreślić, że mimo ogólnego charakteru, podstawa programowa wyznacza ramy, w których tworzone są szkolne programy nauczania, scenariusze zajęć, a także plany rozwoju placówek oświatowych.

Publikacja w Dzienniku Ustaw – znaczenie dla vacatio legis i obowiązywania

Rozporządzenie zawierające nową podstawę programową zostało opublikowane z odpowiednim wyprzedzeniem – wejdzie w życie 1 września 2025 roku, co pozwala szkołom na przeprowadzenie niezbędnych przygotowań organizacyjnych i dydaktycznych. Vacatio legis, czyli okres między ogłoszeniem a wejściem w życie, jest standardowym narzędziem zapewniającym prawidłowe wdrożenie aktu prawa.

Zgodnie z art. 88 ust. 1 Konstytucji RP, warunkiem wejścia w życie rozporządzenia jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Dopiero od tego momentu rozporządzenie może wywoływać skutki prawne i być podstawą decyzji administracyjnych i działań podmiotów zobowiązanych – w tym szkół i organów prowadzących.

Zakres zastosowania nowej podstawy programowej

Nowa podstawa programowa wychowania fizycznego, która zacznie obowiązywać od 1 września 2025 r., obejmuje wszystkie etapy edukacyjne w polskim systemie oświaty, co oznacza pełną wymianę dotychczas obowiązujących dokumentów programowych w tym zakresie. Jej zakres zastosowania można przeanalizować w podziale na typy szkół i poziomy nauczania:

Szkoła podstawowa: klasy I–III oraz IV–VIII

• Klasy I–III (etap edukacji wczesnoszkolnej):

Nowa podstawa programowa dla najmłodszych uczniów uwzględnia zintegrowany charakter nauczania, w którym wychowanie fizyczne często realizowane jest w formie zabawy ruchowej. Zmiana może wpłynąć na konieczność dostosowania metod dydaktycznych oraz większego nacisku na rozwój ogólnej sprawności fizycznej i koordynacji ruchowej.

• Klasy IV–VIII:

W starszych klasach szkoły podstawowej wychowanie fizyczne ma już charakter bardziej zorganizowany. Nowa podstawa programowa precyzuje cele, treści nauczania i wymagania szczegółowe, co wiąże się z obowiązkiem aktualizacji programów nauczania WF oraz dokumentacji szkolnej (np. rozkładów materiału, kryteriów oceniania).

Szkoły ponadpodstawowe

• Liceum ogólnokształcące i technikum:

Podstawa programowa w tych szkołach kładzie nacisk na samodzielność uczniów w zakresie planowania i monitorowania własnej aktywności fizycznej, a także przygotowanie ich do prowadzenia zdrowego stylu życia po zakończeniu edukacji szkolnej. Zmiany mogą oznaczać konieczność wprowadzenia nowych form aktywności (np. zajęć rekreacyjnych, elementów treningu funkcjonalnego).

• Szkoły branżowe I i II stopnia:

Uczniowie tych szkół często mają inny rozkład zajęć i specyficzne potrzeby wynikające z profilu zawodowego. Nowa podstawa programowa uwzględnia te różnice, jednocześnie nakładając obowiązek zapewnienia minimalnych standardów aktywności fizycznej.

Szkoły policealne

• Włączenie szkół policealnych do katalogu placówek objętych podstawą programową wychowania fizycznego może być uznane za nowość. Dotychczas nie wszystkie te szkoły były zobowiązane do prowadzenia WF. Nowe przepisy mogą oznaczać konieczność organizacji zajęć ruchowych także na tym etapie, co rodzi konkretne wyzwania kadrowe i organizacyjne – zwłaszcza tam, gdzie dotąd takich zajęć nie prowadzono.

Obowiązek stosowania nowej podstawy przez szkoły i nauczycieli

Zgodnie z przepisami prawa oświatowego, szkoły publiczne są zobowiązane do realizowania podstawy programowej jako minimum programowego – tj. zakresu treści, który musi zostać zrealizowany niezależnie od przyjętego programu nauczania. W praktyce oznacza to, że:

• każda szkoła musi opracować (lub zaktualizować) program nauczania zgodny z nową podstawą,
• nauczyciele muszą dostosować plany wynikowe, scenariusze lekcji i metody oceniania do wymagań nowego dokumentu,
• dyrektor szkoły odpowiada za nadzór nad prawidłową realizacją podstawy.

Skutki prawne wprowadzenia zmian dla szkół i nauczycieli

Wprowadzenie nowej podstawy programowej wychowania fizycznego, jako aktu normatywnego o charakterze powszechnie obowiązującym, rodzi konkretne skutki prawne dla dyrektorów szkół, nauczycieli, a także organów prowadzących placówki oświatowe. Niezastosowanie się do tych zmian może prowadzić do naruszenia przepisów prawa oświatowego oraz konsekwencji organizacyjnych i zawodowych.

Obowiązek aktualizacji programów nauczania i dostosowania metod dydaktycznych

Szkoły zobowiązane są do zapewnienia, że wszystkie zajęcia edukacyjne prowadzone są zgodnie z aktualną podstawą programową. Oznacza to konieczność:

• opracowania lub aktualizacji szkolnych programów nauczania wychowania fizycznego,
• dostosowania treści i form prowadzenia zajęć do nowych wymagań (np. wprowadzenia zajęć fakultatywnych, rekreacyjnych lub specjalistycznych),
• przeprowadzenia ewaluacji dotychczasowych metod pracy pod kątem zgodności z nowym dokumentem.

Brak takich działań może być uznany za naruszenie obowiązków statutowych i prowadzić do negatywnej oceny pracy szkoły przez kuratorium oświaty.

Konsekwencje dla awansu zawodowego nauczycieli wychowania fizycznego

Zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie awansu zawodowego nauczycieli, jednym z warunków uzyskania wyższego stopnia awansu jest wykazanie się umiejętnością realizacji zadań dydaktycznych zgodnie z podstawą programową. Wprowadzenie nowego dokumentu oznacza zatem, że:

• nauczyciele będą oceniani m.in. pod kątem znajomości i wdrożenia nowej podstawy,
• nieprzystosowanie treści zajęć do nowej podstawy może negatywnie wpłynąć na ocenę dorobku zawodowego.

Może to również wpłynąć na procedury oceniania pracy nauczycieli przez dyrektorów szkół, a w dalszej kolejności – na decyzje kadrowe.

Odpowiedzialność dyrektora szkoły za wdrożenie nowej podstawy

Dyrektor szkoły publicznej odpowiada za organizację pracy placówki zgodnie z przepisami prawa, w tym realizację podstawy programowej. W praktyce oznacza to m.in.:

• nadzór pedagogiczny nad wdrożeniem zmian programowych,
• zapewnienie odpowiedniego przydziału godzin i zasobów kadrowych do realizacji WF,
• dokumentowanie zgodności praktyki szkolnej z wymaganiami rozporządzenia.

Zaniechanie tych obowiązków może skutkować odpowiedzialnością służbową (np. w ramach oceny pracy dyrektora przez organ prowadzący lub nadzoru pedagogicznego).

Możliwość zaskarżenia rozporządzenia – aspekty konstytucyjne i proceduralne (opcjonalny wątek pogłębiony)

Chociaż rozporządzenia ministra edukacji nie podlegają kontroli sądów administracyjnych w takim zakresie jak indywidualne decyzje, możliwe jest kwestionowanie ich legalności i zgodności z Konstytucją RP w trybie skargi do Trybunału Konstytucyjnego (za pośrednictwem RPO, grupy posłów/senatorów lub sądu). W praktyce jednak takie działania podejmowane są rzadko i zazwyczaj nie wstrzymują obowiązywania rozporządzenia.

Wyzwania praktyczne i rekomendacje

Choć nowa podstawa programowa wychowania fizycznego została ogłoszona z wyprzedzeniem i wejdzie w życie 1 września 2025 r., jej skuteczne wdrożenie wiąże się z licznymi wyzwaniami organizacyjnymi i kadrowymi. Dotyczy to zarówno szkół, jak i organów prowadzących oraz nadzoru pedagogicznego. Poniżej przedstawiono kluczowe problemy oraz możliwe kierunki działań naprawczych.

Czas na przygotowanie szkół do zmian – wystarczający czy nie?

Choć ustawodawca przewidział kilkumiesięczne vacatio legis, wiele szkół może nie zdążyć z:

• aktualizacją programów nauczania i dokumentacji wewnętrznej,
• przeszkoleniem kadry nauczycielskiej,
• dostosowaniem organizacji zajęć (np. podziałem na grupy, dostępem do sal i boisk).

Szczególnie trudna może być sytuacja szkół o ograniczonej infrastrukturze sportowej lub z niedoborem nauczycieli WF, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach.

Potrzeba szkoleń dla nauczycieli wychowania fizycznego

Nowa podstawa programowa może wprowadzać nowe cele kształcenia (np. większy nacisk na profilaktykę zdrowotną, edukację w zakresie aktywności rekreacyjnej, ocenę postępów ucznia metodami nie tylko sprawnościowymi). Tym samym:

• niezbędne jest zorganizowanie szkoleń doskonalących dla nauczycieli WF, zwłaszcza tych pracujących w więcej niż jednej szkole,
• warto wdrożyć system wsparcia metodycznego (np. poprzez Ośrodki Doskonalenia Nauczycieli lub sieci współpracy).

Bez wsparcia w interpretacji nowej podstawy programowej istnieje ryzyko jej powierzchownej lub formalnej realizacji.

Rola samorządów i organów prowadzących w zapewnieniu infrastruktury sportowej

Realizacja założeń nowej podstawy może być utrudniona tam, gdzie występują ograniczenia lokalowe – np. brak sal gimnastycznych, zaplecza sportowego, możliwości organizowania zajęć na świeżym powietrzu.

• Samorządy jako organy prowadzące powinny dokonać audytu infrastruktury i zaplanować niezbędne inwestycje lub modernizacje.
• W uzasadnionych przypadkach możliwe jest także zawieranie porozumień z lokalnymi ośrodkami sportu lub klubami, co pozwoli szkołom na korzystanie z ich zaplecza.

Brak wsparcia ze strony organu prowadzącego może prowadzić do faktycznej niemożliwości realizacji niektórych celów określonych w podstawie programowej.