Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało kolejne rozporządzenie dotyczące zasad przydzielania spraw sędziom, wprowadzając istotne zmiany w zakresie ich obciążenia obowiązkami orzeczniczymi. Nowe regulacje mają na celu bardziej precyzyjne dostosowanie przydziału spraw do rzeczywistego zaangażowania sędziów w różne funkcje administracyjne, dydaktyczne czy organizacyjne. Zmiany te wynikają z potrzeby zwiększenia efektywności pracy sądów, zapewnienia równomiernego rozłożenia zadań oraz eliminowania sytuacji, w których niektórzy sędziowie są przeciążeni, podczas gdy inni wykonują jedynie symboliczne orzekanie z uwagi na inne obowiązki.
Rozporządzenie uwzględnia m.in. kwestie związane z działalnością Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury (KSSiP), funkcjami pełnionymi w strukturach sądowych oraz udziałem sędziów w organach takich jak Krajowa Rada Sądownictwa. Dodatkowo uregulowano m.in. procedury związane z nakładaniem kar porządkowych oraz zrezygnowano z kontrowersyjnej propozycji dotyczącej ustalania dni wolnych za święta.
Wprowadzone zmiany wywołały szeroką dyskusję w środowisku prawniczym, a ich skutki praktyczne będą w najbliższych miesiącach poddawane wnikliwej ocenie zarówno przez samych sędziów, jak i organizacje zajmujące się monitorowaniem wymiaru sprawiedliwości.
Zmiany w przydziale spraw dla sędziów pełniących funkcje w KSSiP
Jednym z kluczowych elementów nowego rozporządzenia są szczegółowe regulacje dotyczące przydzielania spraw sędziom zaangażowanym w działalność Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury (KSSiP). Do tej pory istniała znaczna dowolność w określaniu obciążenia orzeczniczego takich sędziów, co prowadziło do nierówności w pracy między członkami poszczególnych składów sądów. Nowe przepisy mają temu przeciwdziałać, wprowadzając konkretne widełki procentowe.
Zgodnie z rozporządzeniem:
- sędziowie delegowani do pełnienia funkcji głównego specjalisty lub prowadzący zajęcia dydaktyczne w KSSiP mają mieć przydzielane od 10% do maksymalnie 15% średniej liczby spraw orzekanych przez pozostałych sędziów w danym wydziale;
- sędziowie pełniący obowiązki dyrektora KSSiP, jego zastępcy, kierownika działu lub sekcji mają przydział spraw ustalony na poziomie od 5% do 10%;
- z kolei koordynatorzy ds. współpracy międzynarodowej i praw człowieka w sprawach cywilnych lub karnych otrzymają 75% standardowego przydziału spraw.
Nowe zasady mają odzwierciedlać realne zaangażowanie tych sędziów w obowiązki inne niż orzecznicze i zapewnić przejrzystość w zakresie ich obciążenia pracą. W praktyce może to także oznaczać przesunięcia kadrowe lub korekty organizacyjne w wydziałach, które będą musiały zrekompensować zmniejszoną liczbę spraw przydzielanych tym konkretnym sędziom.
Ustalanie dnia wolnego za święto – wycofana propozycja
W pierwotnej wersji projektu rozporządzenia Ministerstwa Sprawiedliwości znalazł się zapis, który przewidywał, że w przypadku, gdy święto przypada w innym dniu niż niedziela, to prezes sądu apelacyjnego miałby ustalać dzień wolny od pracy dla jednostek podległych. Celem tego rozwiązania miało być wprowadzenie jednolitych zasad w całym okręgu apelacyjnym oraz ułatwienie organizacji pracy sądów.
Jednakże ten pomysł wywołał znaczne kontrowersje. Prezesi sądów rejonowych i okręgowych wskazywali, że takie rozwiązanie nadmiernie centralizuje decyzje organizacyjne, które dotąd były podejmowane lokalnie – z uwzględnieniem specyfiki danej jednostki, kalendarza rozpraw, dostępności sędziów i pracowników oraz lokalnych potrzeb interesantów. Obawiano się, że narzucanie jednego, sztywnego terminu dnia wolnego dla wszystkich sądów w apelacji mogłoby zaburzyć rytm pracy niektórych jednostek, a nawet wpłynąć negatywnie na dostępność wymiaru sprawiedliwości dla obywateli.
W odpowiedzi na te zastrzeżenia Ministerstwo zdecydowało się wycofać ten zapis z finalnej wersji rozporządzenia. Tym samym utrzymano dotychczasowe rozwiązanie, w którym decyzja o ustaleniu dnia wolnego za święto pozostaje w gestii prezesa konkretnego sądu – co pozwala na większą elastyczność, lepsze dostosowanie do lokalnych warunków oraz zachowanie autonomii poszczególnych jednostek sądowniczych.
Choć wydaje się to drobną korektą, decyzja ta spotkała się z aprobatą środowiska sędziowskiego i została odebrana jako dowód na to, że głos praktyków został uwzględniony w procesie legislacyjnym.
Centralizacja obsługi informatycznej – kontrowersje
Jednym z tematów, który budzi szczególne emocje w środowisku sędziowskim i pracowników sądów, jest trwający proces centralizacji obsługi informatycznej. Chodzi przede wszystkim o decyzję Ministerstwa Sprawiedliwości dotyczącą przeniesienia informatyków zatrudnionych w sądach do struktur Sądu Apelacyjnego w Krakowie. Zamiast bezpośredniego zatrudnienia przez konkretne sądy, specjaliści IT są obecnie formalnie przypisani do jednej, centralnej jednostki, która ma odpowiadać za całościową obsługę informatyczną sądownictwa.
Rozwiązanie to miało w założeniu usprawnić zarządzanie personelem IT, zwiększyć efektywność działań oraz zapewnić jednolite standardy obsługi systemów teleinformatycznych w sądach. W praktyce jednak, według opinii wielu prezesów sądów i samych informatyków, centralizacja ta przyniosła więcej problemów niż korzyści.
Zgłaszane zastrzeżenia dotyczą przede wszystkim:
- wydłużonego czasu reakcji na zgłoszenia problemów technicznych,
- ograniczonej dostępności informatyków na miejscu w poszczególnych sądach,
- trudności z bieżącym utrzymaniem sprzętu i systemów w małych jednostkach,
- braku elastyczności w zarządzaniu personelem IT,
- osłabienia relacji i współpracy między informatykami a lokalnymi zespołami administracyjnymi i sędziami.
W efekcie coraz częściej pojawiają się głosy postulujące powrót do wcześniejszego modelu, w którym informatycy byli zatrudniani bezpośrednio przez sądy rejonowe i okręgowe. Taki system, choć mniej scentralizowany, pozwalał na szybszą i skuteczniejszą reakcję na bieżące potrzeby techniczne poszczególnych jednostek oraz budował większą odpowiedzialność i zaangażowanie lokalnych specjalistów.
Na razie Ministerstwo nie zapowiedziało zmian w tej kwestii, jednak temat pozostaje otwarty i prawdopodobnie będzie przedmiotem dalszych konsultacji oraz postulatów ze strony środowiska sądowego.
Procedura nakładania kar porządkowych
W ramach ostatnich zmian legislacyjnych, które weszły w życie 28 września 2023 r., znowelizowano także przepisy dotyczące nakładania kar porządkowych, w szczególności w kontekście ochrony sędziów przed zachowaniami naruszającymi powagę sądu. Nowelizacja art. 49 § 4 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych – wprowadziła mechanizm mający na celu zwiększenie niezależności i bezstronności w sytuacjach konfliktowych na sali rozpraw.
Dotychczas, gdy uczestnik postępowania ubliżył sędziemu lub w inny sposób naruszył porządek rozprawy, to sam sędzia przewodniczący mógł nałożyć na niego karę porządkową, co rodziło zarzuty o brak obiektywizmu i mogło prowadzić do eskalacji konfliktu. Obecnie, w takich przypadkach decyzję o ukaraniu podejmuje inny sędzia – wylosowany spośród tych, którzy mogą niezwłocznie przystąpić do rozpoznania sprawy.
Ten nowy tryb postępowania ma kilka istotnych zalet:
- zapewnia większy dystans proceduralny i formalny między sędzią, wobec którego doszło do przewinienia, a osobą podejmującą decyzję o karze;
- zmniejsza ryzyko postrzegania działań sądu jako odwetowych;
- buduje większe zaufanie uczestników postępowania do mechanizmów dyscyplinujących;
- wzmacnia autorytet sądu poprzez pokazanie, że także w sytuacjach konfliktowych stosowane są zasady bezstronności.
Zmiana została dobrze przyjęta w środowisku sędziowskim, które od lat postulowało modyfikację przepisów dotyczących kar porządkowych. Choć nie rozwiązuje ona wszystkich problemów związanych z zakłócaniem porządku na salach rozpraw, to jest krokiem w stronę bardziej przejrzystego i sprawiedliwego postępowania w takich sytuacjach.
Przydział spraw dla sędziów funkcyjnych i członków KRS
Nowe rozporządzenie wprowadza również zmiany w przydziale spraw sędziom pełniącym funkcje kierownicze w sądach oraz członkom Krajowej Rady Sądownictwa (KRS). Celem tych regulacji jest bardziej sprawiedliwe i transparentne dostosowanie obciążenia orzeczniczego do ich dodatkowych obowiązków administracyjnych czy ustrojowych.
Zgodnie z nowymi przepisami:
- sędziowie pełniący funkcję prezesa sądu, wiceprezesa, przewodniczącego wydziału lub zastępcy przewodniczącego będą mieć przydzielane od 25% do 75% spraw w stosunku do średniej liczby spraw w danym wydziale;
- członkom Krajowej Rady Sądownictwa, z uwagi na ich zaangażowanie w prace Rady, będzie przydzielanych od 10% do 25% spraw.
Nowością jest precyzyjne określenie dolnych i górnych progów przydziału, co ma zapobiec zarówno przeciążeniu tych sędziów, jak i sytuacjom, w których osoby pełniące funkcje niemal całkowicie byłyby zwolnione z orzekania. Progi te mają również odzwierciedlać realny czas i zaangażowanie, jakie sędziowie poświęcają na swoje dodatkowe obowiązki.
Regulacje te mają służyć:
- zwiększeniu przejrzystości w zarządzaniu sądami,
- przeciwdziałaniu nadużyciom lub nadmiernym preferencjom,
- zapewnieniu, że każda funkcja w sądzie jest rzeczywiście wykonywana z odpowiednią równowagą między rolą orzeczniczą a administracyjną.
Zmiany są odpowiedzią na wieloletnie postulaty środowiska sędziowskiego, które domagało się jasnych zasad przydziału spraw, również dla sędziów zaangażowanych w prace organizacyjne czy ogólnokrajowe instytucje. Ich wprowadzenie może też ułatwić kontrolę nad rzetelnością podziału pracy w sądach i poprawić zaufanie do wewnętrznego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
Możliwe skutki zmian
Nowelizacja zasad przydzielania spraw sędziom, wprowadzona przez Ministerstwo Sprawiedliwości, to kolejny krok w stronę uporządkowania i sformalizowania sposobu rozdziału obowiązków orzeczniczych w polskich sądach. Wprowadzone regulacje mają charakter porządkujący, ale jednocześnie stanowią próbę odpowiedzi na konkretne problemy zgłaszane przez środowisko sędziowskie – takie jak przeciążenie pracą, brak przejrzystości czy niejednolite standardy dotyczące zwolnień z orzekania.
W szczególności:
- ustalenie widełek procentowych dla sędziów pełniących funkcje w KSSiP i KRS oraz kierownicze funkcje w sądach zapewnia większą równowagę między obowiązkami orzeczniczymi a organizacyjnymi,
- rezygnacja z kontrowersyjnej propozycji o centralnym ustalaniu dni wolnych pokazuje otwartość ministerstwa na głos środowiska,
- nowe zasady dotyczące kar porządkowych oraz problemy związane z centralizacją obsługi informatycznej sygnalizują, że obszary funkcjonowania sądów są coraz częściej analizowane systemowo i wymagają szerszej reformy.
W najbliższych miesiącach praktyczne skutki tych zmian będą poddawane ocenie zarówno ze strony sędziów, jak i organizacji pozarządowych monitorujących działanie wymiaru sprawiedliwości. Kluczowe okaże się to, czy wprowadzone regulacje rzeczywiście przyczynią się do lepszego funkcjonowania sądów, usprawnią pracę orzeczników i zwiększą zaufanie obywateli do sądownictwa.
Choć zmiany te nie są rewolucyjne, mogą stanowić ważny element większego procesu reformy organizacyjnej sądów – pod warunkiem, że będą wdrażane z poszanowaniem niezależności sądów i głosu praktyków wymiaru sprawiedliwości.
Autor: Bruno Antoni Ewertyński
Korekta: ChatGPT
Grafkia: Pixabay.com