W maju 2025 roku Grupa Orlen ogłosiła odkrycie nowych zasobów ropy naftowej na obszarze E-prospect, położonym na Norweskim Szelfie Kontynentalnym na Morzu Północnym. Zasoby te zostały zidentyfikowane w ramach działalności poszukiwawczej prowadzonej przez PGNiG Upstream Norway – spółkę zależną należącą do Orlen, która od lat działa na rynku norweskim w segmencie poszukiwań i wydobycia węglowodorów. Według wstępnych szacunków odkrycie może znacząco zwiększyć potencjał wydobywczy Orlenu w regionie i przyczynić się do wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego Polski.
Odkrycie to ma nie tylko wymiar gospodarczy i strategiczny, ale również prawny. Działalność wydobywcza na wodach terytorialnych i szelfie kontynentalnym Norwegii podlega ścisłym regulacjom krajowym oraz międzynarodowym. Pomimo że Norwegia nie należy do Unii Europejskiej, jej przepisy są w znacznej mierze zharmonizowane z unijnym dorobkiem prawnym w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), co dodatkowo wpływa na specyfikę prowadzenia działalności przez zagraniczne podmioty.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie prawnego kontekstu działalności Grupy Orlen na norweskim szelfie kontynentalnym ze szczególnym uwzględnieniem aspektów regulacyjnych, licencyjnych, podatkowych oraz geopolitycznych. Analizie poddane zostaną zarówno przepisy prawa międzynarodowego, jak i krajowego (norweskiego), które mają zastosowanie do działalności wydobywczej prowadzonej przez polską spółkę na Morzu Północnym. Szczególną uwagę poświęcono mechanizmowi przyznawania koncesji, zasadom uczestnictwa w projektach poszukiwawczo-wydobywczych oraz wyzwaniom, jakie mogą wyniknąć z przyszłej eksploatacji odkrytego złoża.
Status prawny Norweskiego Szelfu Kontynentalnego
Norweski Szelf Kontynentalny stanowi rozległy obszar podmorski, przylegający do wybrzeży Norwegii, nad którym to państwo sprawuje wyłączne prawa suwerenne do celów badawczych i eksploatacyjnych zasobów naturalnych. Kwestie te regulowane są przede wszystkim przez prawo międzynarodowe, w szczególności Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawie morza z 1982 roku (UNCLOS), która nadaje państwom nadbrzeżnym prawo do ustanawiania jurysdykcji nad szelfem kontynentalnym sięgającym do 200 mil morskich od linii podstawowej, a w niektórych przypadkach dalej, jeśli spełnione zostaną określone kryteria geologiczne.
Zgodnie z UNCLOS, państwo nadbrzeżne posiada prawo do eksploatacji zasobów mineralnych i biologicznych dna morskiego oraz podziemia szelfu kontynentalnego, ale nie posiada suwerenności nad wodami nad tym obszarem, które pozostają wodami otwartymi. W praktyce jednak państwo to sprawuje efektywną kontrolę nad działalnością wydobywczą prowadzoną na szelfie przez podmioty krajowe i zagraniczne.
Norwegia wcieliła powyższe zasady do swojego porządku prawnego przede wszystkim poprzez ustawę o przemyśle naftowym (Petroleumsloven) z 1996 roku. Ustawa ta stanowi fundament regulacyjny dla wszelkiej działalności związanej z poszukiwaniem, wydobyciem i transportem ropy naftowej oraz gazu ziemnego na szelfie kontynentalnym. Określa ona zasady przyznawania koncesji, rolę organów administracyjnych (w tym Ministerstwa Ropy i Energii oraz Norweskiej Dyrekcji ds. Ropy Naftowej – NPD), a także warunki środowiskowe i techniczne prowadzenia działalności wydobywczej.
Norweski model zarządzania zasobami naturalnymi na szelfie kontynentalnym uchodzi za jeden z najbardziej przejrzystych i stabilnych na świecie. Charakteryzuje się wysokim poziomem kontroli państwowej, z jednoczesnym dopuszczeniem szerokiego udziału zagranicznych inwestorów na zasadach konkurencyjnych i zgodnych z zasadami rynku. W tym kontekście działalność Orlen (za pośrednictwem PGNiG Upstream Norway) odbywa się w ramach jasno określonego režimu prawnego, zapewniającego zarówno możliwość prowadzenia inwestycji, jak i wysokie standardy odpowiedzialności regulacyjnej.
Reżim prawny działalności wydobywczej na szelfie norweskim
Działalność poszukiwawcza i wydobywcza na Norweskim Szelfie Kontynentalnym podlega szczegółowej regulacji krajowej, której podstawą jest ustawa o przemyśle naftowym z 29 listopada 1996 roku nr 72 (Petroleumsloven). Ustawa ta, wraz z aktami wykonawczymi, tworzy kompleksowy reżim koncesyjny i nadzorczy, mający na celu efektywne i odpowiedzialne zarządzanie zasobami ropy i gazu.
Centralnym elementem norweskiego systemu prawnego w zakresie wydobycia surowców jest system przyznawania licencji (koncesji). Przedsiębiorstwa zainteresowane działalnością na szelfie muszą uzyskać koncesję poszukiwawczo-wydobywczą, przyznawaną przez norweskie Ministerstwo Ropy i Energii (Olje- og energidepartementet) na podstawie procedury przetargowej. Istnieją dwa główne typy rund koncesyjnych:
- APA (Awards in Predefined Areas) – przydziały koncesyjne na obszarach uznanych za dobrze zbadane,
- Rundy „zwykłe” – obejmujące nowe, mniej rozpoznane obszary szelfu.
Każda licencja zawiera szczegółowe warunki dotyczące okresu ważności, obowiązków inwestycyjnych, struktury właścicielskiej i operatora. Operator licencji (najczęściej jedno z konsorcjum przedsiębiorstw) ponosi główną odpowiedzialność za techniczne i środowiskowe aspekty realizacji projektu, pod ścisłym nadzorem Norweskiej Dyrekcji ds. Ropy Naftowej (Oljedirektoratet – NPD).
Norweski system opiera się na zasadzie współpracy między państwem a sektorem prywatnym, przy czym państwo zachowuje znaczącą kontrolę nad sektorem wydobywczym. W praktyce wiele koncesji obejmuje udział państwowego koncernu Equinor oraz bezpośredni udział Skarbu Państwa (poprzez mechanizm SDFI – Statens direkte økonomiske engasjement).
Ważnym aspektem regulacyjnym są rygorystyczne przepisy środowiskowe. Przed rozpoczęciem prac wymagane jest uzyskanie zatwierdzenia raportu oddziaływania na środowisko (EIA), a wszelkie działania są poddane systematycznym kontrolom i audytom. Dodatkowo, przedsiębiorstwa muszą spełniać wysokie wymogi w zakresie technologii eksploatacyjnych, bezpieczeństwa pracy oraz przeciwdziałania zanieczyszczeniom.
W tym kontekście działalność PGNiG Upstream Norway – spółki należącej do Grupy Orlen – odbywa się w warunkach wysokiego reżimu regulacyjnego, który zapewnia transparentność, ale także nakłada znaczne obowiązki i koszty zgodności. Kluczowe znaczenie ma tu zdolność operacyjna, zgodność z lokalnym prawem, a także doświadczenie we współpracy z norweskimi organami regulacyjnymi i partnerami branżowymi.
Udział spółki Orlen w norweskich koncesjach
Działalność Grupy Orlen na Norweskim Szelfie Kontynentalnym prowadzona jest przede wszystkim za pośrednictwem spółki zależnej PGNiG Upstream Norway (PUN). Spółka ta posiada długoletnie doświadczenie w sektorze upstream i aktywnie uczestniczy w licznych projektach wydobywczych realizowanych wspólnie z partnerami norweskimi oraz międzynarodowymi. W ramach swojej działalności PUN pełni zarówno funkcję udziałowca, jak i – w wybranych projektach – operatora.
W przypadku E-prospect, gdzie niedawno dokonano odkrycia nowych złóż ropy, PGNiG Upstream Norway występuje jako jeden z partnerów koncesyjnych, obok innych podmiotów sektora energetycznego. Struktura własnościowa i operacyjna tych koncesji jest regulowana umowami typu joint venture, w których szczegółowo określone są prawa i obowiązki stron, model decyzyjny, mechanizmy kosztowe oraz rozliczenia produkcji.
Udział polskiej spółki w projektach poszukiwawczo-wydobywczych w Norwegii podlega reżimowi prawnemu właściwemu dla wszystkich uczestników koncesji, niezależnie od narodowości. Oznacza to konieczność spełnienia wszystkich warunków licencyjnych, prowadzenia działalności zgodnie z norweskimi przepisami technicznymi i środowiskowymi oraz poddawania się regularnym audytom ze strony NPD.
Jednocześnie obecność Orlenu w norweskim sektorze upstream wymaga także uwzględnienia norweskich regulacji dotyczących ładu korporacyjnego, raportowania finansowego oraz zgodności z zasadami transparentności podatkowej. Istotne znaczenie ma również praktyka lokalizacji tzw. local content, czyli preferowania lokalnych dostawców usług i technologii, co może wpływać na operacyjną strukturę projektów z udziałem zagranicznych partnerów.
Współpraca w ramach koncesji norweskich otwiera także możliwości strategiczne – dostęp do infrastruktury wydobywczej i przesyłowej (np. rurociągów podmorskich), rozwój kompetencji technologicznych oraz zwiększenie dywersyfikacji źródeł dostaw surowców do Polski, zwłaszcza poprzez terminal LNG w Świnoujściu i gazociąg Baltic Pipe. Dlatego aktywność Orlen na szelfie norweskim należy oceniać nie tylko w kategoriach komercyjnych, ale także jako element szerszej strategii bezpieczeństwa energetycznego państwa.
Kwestie podatkowe i podział przychodów
Norwegia stosuje jeden z najbardziej transparentnych, ale też wymagających systemów podatkowych w zakresie działalności wydobywczej ropy i gazu. System ten opiera się na zasadzie maksymalizacji korzyści dla społeczeństwa z eksploatacji zasobów naturalnych, które są własnością państwa. Dla spółek takich jak PGNiG Upstream Norway – należącej do Grupy Orlen – oznacza to konieczność działania w reżimie podatkowym przewidującym znaczące obciążenia fiskalne, ale jednocześnie dającym możliwość korzystania z określonych odliczeń inwestycyjnych.
Główne elementy systemu podatkowego:
- Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) – stawka wynosi 22% i dotyczy wszystkich przedsiębiorstw operujących w Norwegii.
- Specjalny podatek od zasobów naftowych – dodatkowe 56%, nakładane wyłącznie na zyski z działalności związanej z wydobyciem węglowodorów. W połączeniu z CIT daje to efektywną stawkę 78% na działalność upstream.
- Odliczenia inwestycyjne – przedsiębiorstwa mogą odliczyć koszty inwestycyjne od podstawy opodatkowania (w tym także koszty poszukiwań i rozwoju złoża). Istnieje także możliwość odliczenia kosztów finansowania działalności (w określonym zakresie).
- Zasada „ring fencing” – oznacza, że działalność wydobywcza jest opodatkowana oddzielnie od innych typów działalności gospodarczej danego podmiotu, co zapobiega przenoszeniu strat lub kosztów między różnymi segmentami działalności.
Dystrybucja zysków i ich transfer do Polski:
Choć system podatkowy Norwegii przewiduje wysokie opodatkowanie, nie wyklucza on wypłat dywidend do podmiotów dominujących z siedzibą za granicą. W przypadku PGNiG Upstream Norway, jako spółki zależnej Grupy Orlen, ewentualne zyski mogą być transferowane do Polski w formie dywidendy – po uprzednim opodatkowaniu w Norwegii.
Zgodnie z umową o unikaniu podwójnego opodatkowania między Polską a Norwegią (z 2012 r.), dywidendy wypłacane przez norweskie spółki do polskich rezydentów podlegają obniżonej stawce podatku u źródła (zazwyczaj 15% lub mniej, w zależności od struktury właścicielskiej), a w Polsce mogą być zwolnione z podatku (lub objęte ulgą), jeżeli spełnione są warunki przewidziane w ustawie o CIT.
Wnioski:
Wysoki poziom opodatkowania norweskiego sektora naftowego czyni działalność wymagającą, ale równocześnie przewidywalną i opartą na jasnych zasadach. Z punktu widzenia Grupy Orlen kluczowe jest efektywne zarządzanie kosztami operacyjnymi oraz wykorzystanie ulg i odliczeń inwestycyjnych. Pomimo wysokich podatków, obecność na norweskim rynku upstream może być rentowna, zwłaszcza przy korzystnych warunkach geologicznych, dostępie do infrastruktury i stabilnym otoczeniu regulacyjnym.
Aspekty geopolityczne i bezpieczeństwa energetycznego
Odkrycie nowych złóż ropy naftowej przez Orlen na Norweskim Szelfie Kontynentalnym ma istotne znaczenie nie tylko z perspektywy ekonomicznej, ale również geopolitycznej. Działalność polskiego koncernu w sektorze wydobywczym Norwegii wpisuje się w szerszą strategię dywersyfikacji źródeł energii i zmniejszania zależności od dostaw surowców z kierunków obarczonych ryzykiem politycznym, w tym z Rosji.
- Norwegia jako stabilny partner energetyczny
Norwegia od wielu lat uchodzi za wiarygodnego i stabilnego dostawcę surowców energetycznych dla państw europejskich. Jej członkostwo w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) oraz wysoki poziom instytucjonalnej przewidywalności sprawiają, że inwestycje w sektorze energetycznym są obarczone relatywnie niskim ryzykiem politycznym. Dla Polski oznacza to możliwość długoterminowego planowania dostaw i wzmacniania bezpieczeństwa energetycznego poprzez udział kapitałowy w norweskich złożach.
- Wzmocnienie roli Polski w regionie
Poprzez zaangażowanie kapitałowe na norweskim szelfie, Orlen (za pośrednictwem PGNiG Upstream Norway) nie tylko zabezpiecza dostawy surowców, ale także wzmacnia pozycję Polski jako państwa aktywnie uczestniczącego w regionalnej architekturze energetycznej. W połączeniu z infrastrukturą przesyłową, taką jak Baltic Pipe, możliwe jest kierowanie wydobytych surowców bezpośrednio do Polski, z pominięciem tradycyjnych pośredników.
- Ryzyka polityczne i regulacyjne
Pomimo stabilności Norwegii, działalność wydobywcza nie jest całkowicie wolna od ryzyk politycznych. Zmieniające się uwarunkowania klimatyczne i rosnąca presja ze strony organizacji ekologicznych mogą prowadzić do zaostrzenia regulacji dotyczących eksploatacji węglowodorów. Dodatkowo, zmiany rządów i kierunków polityki energetycznej (zarówno w Norwegii, jak i w UE) mogą wpłynąć na przyszłość inwestycji w paliwa kopalne.
- Znaczenie dla unijnej polityki energetycznej
W obliczu kryzysów energetycznych i geopolitycznych z ostatnich lat, Unia Europejska przywiązuje coraz większą wagę do bezpieczeństwa energetycznego i autonomii strategicznej. Obecność polskich spółek w norweskim sektorze upstream może być postrzegana jako wkład w realizację wspólnej polityki energetycznej UE, szczególnie w kontekście koordynacji dostaw i rezerw surowcowych w regionie Europy Środkowo-Wschodniej.
Odkrycie nowych złóż ropy naftowej na E-prospect przez Grupę Orlen – za pośrednictwem PGNiG Upstream Norway – to wydarzenie o istotnym znaczeniu zarówno dla samego koncernu, jak i dla szerszego kontekstu gospodarczego, prawnego i geopolitycznego Polski. Działalność ta, choć prowadzona poza granicami kraju, ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo energetyczne i strategiczne interesy państwa.
Z punktu widzenia prawnego, Norwegia oferuje jeden z najbardziej stabilnych, przejrzystych i przewidywalnych reżimów regulacyjnych dla działalności wydobywczej. System koncesyjny, nadzór administracyjny, a także rygorystyczne wymogi środowiskowe zapewniają wysoki poziom kontroli, ale jednocześnie tworzą jasne zasady gry dla wszystkich uczestników rynku – w tym także zagranicznych. Polska spółka, działając w tym otoczeniu, musi dostosować się do lokalnych standardów i wymogów, co w praktyce oznacza konieczność utrzymania wysokiej jakości zarządzania projektami i zgodności z przepisami.
Pod względem finansowym i podatkowym, norweski system charakteryzuje się wysokimi stawkami opodatkowania, lecz jednocześnie oferuje korzystne rozwiązania dla reinwestowania zysków i rozwoju działalności upstream. Dla Orlen istotne będzie utrzymanie równowagi pomiędzy rentownością a zgodnością podatkową, zwłaszcza w kontekście międzynarodowego transferu zysków i dywidend.
Z kolei na płaszczyźnie geopolitycznej, zaangażowanie Orlen w projekty na norweskim szelfie to element szerszej strategii dywersyfikacyjnej, która ma na celu wzmocnienie niezależności energetycznej Polski. Dostęp do własnych źródeł surowców w stabilnym regionie, możliwość ich transportu do kraju (np. przez Baltic Pipe) oraz współpraca z międzynarodowymi partnerami – to atuty, które przekładają się na realne wzmocnienie pozycji Polski w regionie Europy Środkowej.
Podsumowując, sukces Orlen w Norwegii to efekt długofalowej strategii, konsekwentnego budowania obecności na rynku upstream i umiejętnego poruszania się w złożonym otoczeniu prawnym i politycznym. W dalszej perspektywie rozwój takich projektów może stanowić modelowy przykład synergii między celami biznesowymi a interesem publicznym w zakresie bezpieczeństwa energetycznego.
Jeśli Państwa spółka prowadzi działalność poszukiwawczo-wydobywczą za granicą lub planuje wejście na rynki regulowane przez prawo międzynarodowe i krajowe – zapraszamy do kontaktu z kancelarią Adwokaci Warszawa. Posiadamy doświadczenie w obsłudze podmiotów w reżimach koncesyjnych i podatkowych o podwyższonej złożoności. Oferujemy kompleksowe wsparcie prawne – od analizy regulacyjnej i negocjacji umów joint venture, po doradztwo w zakresie compliance, podatków i transferów międzynarodowych. Skontaktuj się z nami, jeśli szukasz rzetelnego partnera do prowadzenia spraw o charakterze transgranicznym i strategicznym.
Autor: Bruno Antoni Ewertyński
Korekta: ChatGPT
Grafkia: Pixabay.com