Współczesne wyzwania stojące przed wymiarem sprawiedliwości wymagają nie tylko dobrej znajomości przepisów prawa, ale również umiejętności ich praktycznego stosowania w dynamicznie zmieniających się realiach społecznych i bezpieczeństwa publicznego. Prokuratorzy, jako strażnicy praworządności i nadzorcy postępowań przygotowawczych, coraz częściej muszą mierzyć się ze sprawami, które wywołują silne emocje społeczne – takimi jak przypadki użycia środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy policji czy działania z pogranicza szpiegostwa i dywersji.
Jak zauważa prokurator dr Piotr Kosmaty, pełnomocnik ministra sprawiedliwości ds. kształcenia ustawicznego prokuratorów, kluczowym elementem skutecznego wyjaśniania takich spraw jest posiadanie nie tylko wiedzy prawniczej, ale i zrozumienia kontekstu praktycznego działań służb mundurowych. W związku z tym Minister Sprawiedliwości – Prokurator Generalny zatwierdził nowy plan szkoleń dla prokuratorów, obejmujący zarówno problematykę użycia środków przymusu, jak i zagadnienia związane z bezpieczeństwem państwa.
To kierunek, który może istotnie wpłynąć na podniesienie jakości pracy prokuratury oraz zwiększenie społecznego zaufania do jej działań.
Środki przymusu bezpośredniego – definicja i podstawy prawne
Środki przymusu bezpośredniego stanowią jedną z najbardziej ingerujących w prawa jednostki form działania organów porządkowych, takich jak policja, Straż Graniczna, czy Służba Więzienna. Ich stosowanie regulowane jest ustawą z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, która określa zarówno katalog dostępnych środków, jak i zasady ich użycia.
Do środków tych zalicza się m.in. fizyczne obezwładnianie, kajdanki, pałki służbowe, psy służbowe, paralizatory, chemiczne środki obezwładniające czy broń palną. Zgodnie z przepisami, mogą być one stosowane wyłącznie w sytuacjach określonych w ustawie, z zachowaniem zasady proporcjonalności i subsydiarności – czyli tylko wtedy, gdy inne, mniej dolegliwe środki okażą się niewystarczające do osiągnięcia celu interwencji.
Należy podkreślić, że środki te nie służą represji, lecz zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego, ochronie życia, zdrowia i mienia, a także skutecznemu wykonywaniu czynności służbowych. Ich niewłaściwe lub nieproporcjonalne użycie może jednak prowadzić do poważnych naruszeń praw człowieka, w tym prawa do nietykalności osobistej, co stanowi przedmiot szczególnej troski zarówno sądów, jak i prokuratury.
W tym kontekście rośnie znaczenie wiedzy prokuratorów na temat realiów użycia środków przymusu, warunków ich dopuszczalności oraz skutków prawnych przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy. Jest to niezbędne do prawidłowej oceny materiału dowodowego i podejmowania decyzji procesowych w sprawach, które często stają się przedmiotem zainteresowania opinii publicznej.
Rola prokuratora w ocenie zasadności użycia środków przymusu
Prokurator, jako organ nadzorczy w postępowaniu przygotowawczym, pełni kluczową funkcję w ocenie legalności i zasadności działań funkcjonariuszy publicznych, w tym także użycia przez nich środków przymusu bezpośredniego. Jego zadaniem jest nie tylko ściganie przestępstw, ale również dbanie o to, by postępowanie karne było prowadzone z poszanowaniem praw człowieka i konstytucyjnych wolności obywateli.
W praktyce prokuratorzy podejmują decyzje o wszczęciu postępowania w sprawach, w których istnieje podejrzenie przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez funkcjonariuszy. Muszą ocenić, czy działanie siłowe było adekwatne do sytuacji, czy nie doszło do nadużycia siły, i czy interwencja nie spowodowała nieuzasadnionych szkód po stronie obywatela.
Wymaga to nie tylko dobrej znajomości przepisów, ale także umiejętności analizy nagrań z kamer, opinii biegłych z zakresu medycyny sądowej czy taktyki interwencji policyjnej. Szczególnie trudne są przypadki, w których funkcjonariusze tłumaczą swoje działania zagrożeniem dla życia lub zdrowia, a pokrzywdzeni lub ich rodziny zarzucają brutalność i nadużycie siły. W takich sprawach emocje społeczne są silne, a oczekiwania co do rzetelnego i bezstronnego wyjaśnienia – wysokie.
Brak specjalistycznej wiedzy prokuratora w zakresie technik interwencji, zasad działania jednostek specjalnych czy oceny stopnia zagrożenia może prowadzić do błędnych ustaleń faktycznych lub zaniechania czynności procesowych. Dlatego tak istotne jest, aby prokuratorzy posiadali nie tylko kompetencje formalne, ale również praktyczne narzędzia do oceny działań funkcjonariuszy – co uzasadnia potrzebę kierunkowych szkoleń.
Potrzeba specjalistycznych szkoleń dla prokuratorów
Złożoność spraw związanych z użyciem środków przymusu bezpośredniego oraz działania służb w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa publicznego ujawnia lukę kompetencyjną, której nie da się wypełnić wyłącznie poprzez znajomość przepisów prawa. Prokuratorzy muszą rozumieć nie tylko, co zostało zrobione, ale jak i dlaczego, w realiach konkretnej interwencji.
Szkolenia specjalistyczne – obejmujące elementy taktyki policyjnej, zasady eskalacji i deeskalacji użycia siły, a także praktyczne aspekty oceny materiałów wideo czy opinii biegłych – są niezbędne, by prokuratorzy mogli rzetelnie analizować działania funkcjonariuszy. Tego typu wiedza nie tylko zwiększa profesjonalizm postępowań, ale także zabezpiecza przed pochopnym formułowaniem zarzutów lub – przeciwnie – przed bezpodstawnym umarzaniem postępowań w sprawach społecznie wrażliwych.
Wprowadzenie szkoleń praktycznych może również pomóc w niwelowaniu napięć pomiędzy wymiarem sprawiedliwości a służbami porządkowymi. Zrozumienie przez prokuratorów realiów pracy funkcjonariuszy sprzyja trafniejszej ocenie ich decyzji w warunkach stresu i zagrożenia. Co równie istotne, pozwala szybciej identyfikować przypadki nadużyć, które wymagają szybkiej reakcji i postawienia zarzutów.
Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Sprawiedliwości, nowy plan kształcenia ustawicznego prokuratorów ma odpowiadać właśnie na te potrzeby – łącząc wiedzę prawną z praktycznym przygotowaniem do oceny działań służb mundurowych w warunkach konfliktowych i obciążonych dużym ładunkiem emocjonalnym.
Szkolenia z zakresu szpiegostwa i dywersji – nowy priorytet
Drugim obszarem objętym nowym planem szkoleniowym Ministerstwa Sprawiedliwości są przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu państwa – w szczególności szpiegostwo i dywersja. W kontekście rosnącego zagrożenia hybrydowego oraz działań wywiadowczych prowadzonych przez obce państwa, prokuratura musi być przygotowana na prowadzenie wyjątkowo trudnych, często niejawnych i wielowątkowych postępowań.
Sprawy te wymagają nie tylko specjalistycznej wiedzy z zakresu prawa karnego materialnego i procesowego, ale także zrozumienia mechanizmów operacyjnych służb specjalnych, międzynarodowych powiązań oraz sposobu działania struktur wywiadowczych. Prokuratorzy powinni również znać zasady współpracy międzynarodowej w zakresie przeciwdziałania działalności szpiegowskiej i sabotażowej oraz mechanizmy ochrony informacji niejawnych i tajemnic państwowych.
Brak odpowiedniego przeszkolenia w tym zakresie może prowadzić do błędów proceduralnych, które skutkują uniewinnieniami lub uchyleniem decyzji procesowych w instancjach odwoławczych. Co więcej, postępowania te są obarczone dużą odpowiedzialnością polityczną i społeczną, dlatego muszą być prowadzone z najwyższym poziomem staranności i kompetencji.
Włączenie do programu kształcenia tematów takich jak przeciwdziałanie szpiegostwu, cyberdywersja czy współpraca z Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego, może zatem znacząco wzmocnić zdolność państwa do reagowania na zagrożenia strategiczne. Tego rodzaju szkolenia sprzyjają również budowaniu wyspecjalizowanej kadry prokuratorów, która w przyszłości może stać się trzonem wyspecjalizowanych wydziałów ds. bezpieczeństwa państwa.
Planowane rozszerzenie programu szkoleń dla prokuratorów o zagadnienia związane ze środkami przymusu bezpośredniego oraz przestępstwami przeciwko bezpieczeństwu państwa należy ocenić jako krok w dobrym kierunku. Wymiar sprawiedliwości, by skutecznie i rzetelnie pełnić swoją funkcję, musi odpowiadać na realne wyzwania operacyjne i społeczne, z którymi styka się w codziennej praktyce.
Praktyczna wiedza z zakresu działania służb porządkowych i specjalnych pozwala lepiej zrozumieć kontekst podejmowanych interwencji i ocenę ich legalności oraz proporcjonalności. Tym samym zwiększa się szansa na trafne decyzje procesowe, a zarazem na budowanie społecznego zaufania do prokuratury jako instytucji stojącej na straży praworządności.
Jednocześnie należy postulować, aby programy szkoleń były regularnie aktualizowane i dostosowywane do zmieniających się warunków, także w oparciu o analizę rzeczywistych spraw i doświadczeń prokuratorów. Warto rozważyć ścisłą współpracę z instytucjami takimi jak policja, ABW, Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury czy ośrodki akademickie.
Utrzymanie wysokiego poziomu merytorycznego prokuratury nie jest jedynie kwestią prestiżu zawodowego – to warunek konieczny dla skutecznej ochrony praw jednostki i bezpieczeństwa państwa. Szkolenia nie mogą być traktowane jako formalność, ale jako inwestycja w profesjonalizm, niezależność i rzetelność organów ścigania.
Jeśli jesteś świadkiem lub uczestnikiem sytuacji związanej z użyciem środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy, a Twoje prawa mogły zostać naruszone – nie działaj sam. Sprawy tego rodzaju są skomplikowane i wymagają nie tylko znajomości przepisów, ale także doświadczenia w analizie działań służb mundurowych.
Kancelaria Adwokaci Warszawa oferuje profesjonalną pomoc prawną w sprawach dotyczących przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy, naruszenia nietykalności osobistej czy nadużycia środków przymusu. Zapewniamy pełne zaangażowanie, rzetelną analizę dowodów i reprezentację przed organami ścigania oraz sądami.
Autor: Bruno Antoni Ewertyński
Korekta: ChatGPT
Grafkia: ChatGPT