Weryfikacja deklaracji podatkowych przez samorządy

Podstawą wymiaru podatku od nieruchomości są corocznie składane deklaracje, w których podatnicy samodzielnie określają przedmiot opodatkowania, podstawę opodatkowania oraz wysokość należnego podatku. Obowiązek ten wynika z art. 6 ust. 9 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, a jego realizacja opiera się na zasadzie samoobliczenia podatku przez podatnika. Organy gmin mają jednak prawo weryfikować poprawność złożonych deklaracji i kwestionować przedstawione w nich dane.

Nowelizacja przepisów spowodowała, że wiele firm dokonało zmian w swoich deklaracjach – najczęściej polegających na wyłączeniu z podstawy opodatkowania niektórych instalacji czy urządzeń technicznych, które dotychczas były ujmowane jako budowle. W odpowiedzi samorządy rozpoczęły szeroko zakrojone kontrole, porównując deklaracje bieżące z tymi złożonymi w poprzednich latach. Takie zestawienie pozwala organom na identyfikację rozbieżności i kwestionowanie zmian korzystnych dla podatników.

W praktyce skutkuje to wezwaniami do złożenia wyjaśnień, a nierzadko również wydawaniem decyzji określających podatek w wyższej wysokości. Co istotne, organy podatkowe nie ograniczają się wyłącznie do bieżącego roku – mogą sięgnąć do lat poprzednich, korygując wymiar podatku nawet wstecznie, w ramach okresu przedawnienia zobowiązań podatkowych (co do zasady 5 lat). Oznacza to, że przedsiębiorca, który obecnie powołuje się na nowe przepisy i zmienia sposób kwalifikacji obiektów, naraża się na ryzyko dopłaty podatku za kilka poprzednich lat wraz z odsetkami za zwłokę.

W efekcie zamiast przewidywalności i pewności prawa pojawiła się niepewność, w której podatnicy muszą ważyć potencjalne korzyści z korzystniejszej interpretacji przepisów przeciwko ryzyku wieloletnich sporów z organami gmin.

Problematyczne kwestie interpretacyjne w nowelizacji

Nowelizacja miała na celu wyeliminowanie wieloletnich wątpliwości w zakresie opodatkowania budowli oraz instalacji technicznych. W praktyce jednak wiele pojęć zostało zdefiniowanych w sposób nieprecyzyjny albo nieodnoszący się do realiów gospodarczych, co spowodowało powstanie nowych pól sporu. Dwie kwestie wysuwają się szczególnie na pierwszy plan: pojęcie „trwałego związku z gruntem” oraz kwalifikacja instalacji i urządzeń.

Trwały związek z gruntem

Jednym z kluczowych elementów w definicji budowli jest istnienie trwałego związku z gruntem. Ustawodawca próbował doprecyzować to pojęcie, jednak w praktyce rozbieżności interpretacyjne pozostały.

• Dotychczasowa praktyka: sądy administracyjne wielokrotnie wskazywały, że o trwałym związku decyduje nie tylko fizyczne posadowienie obiektu, ale również jego funkcjonalne powiązanie z gruntem i przeznaczeniem gospodarczym.

• Obecne wątpliwości: brak jednoznacznych kryteriów prowadzi do pytań, czy np. kontenery, stacje transformatorowe na fundamentach czy lekkie konstrukcje przemysłowe należy traktować jako budowle, czy raczej ruchomości.

• Znaczenie praktyczne: każda taka kwalifikacja ma ogromne znaczenie finansowe – włączenie obiektu do podstawy opodatkowania może oznaczać wielomilionowe obciążenia dla przedsiębiorstw infrastrukturalnych.

Opodatkowanie instalacji i urządzeń

Kolejnym obszarem sporów pozostaje granica między budowlą a urządzeniem technicznym.

• Zmiana ustawowa: nowelizacja miała jednoznacznie wyłączyć z opodatkowania urządzenia, które nie są trwale związane z gruntem i nie stanowią części budowli.

• Wątpliwości praktyczne: wciąż otwarte pozostaje pytanie, czy np. linie technologiczne w zakładach produkcyjnych, instalacje przesyłowe czy elementy infrastruktury energetycznej należy traktować jako urządzenia czy jako część budowli.

• Skutki branżowe:

  • sektor energetyczny – spory o opodatkowanie słupów, transformatorów i stacji przesyłowych,

  • przemysł – kwestia linii produkcyjnych i ich fundamentów,

  • telekomunikacja – maszty, anteny, stacje bazowe.

Pogłębienie sporów zamiast uproszczenia

Paradoksalnie, mimo intencji ustawodawcy, obecne przepisy często pozostawiają jeszcze większe pole do interpretacji niż dotychczas. Organy podatkowe, korzystając z nieprecyzyjnych definicji, interpretują je w sposób rozszerzający, co skutkuje powiększaniem bazy podatkowej kosztem przedsiębiorców. Sytuacja ta zapowiada wzrost liczby sporów podatkowych i sądowoadministracyjnych w najbliższych latach.

Pierwsze interpretacje podatkowe

Pierwsze interpretacje wydane przez organy podatkowe po wejściu w życie nowelizacji pokazują, że kierunek wykładni jest w większości przypadków niekorzystny dla podatników. Organy skarbowe przyjmują szerokie rozumienie pojęcia budowli, obejmując nim również te elementy infrastruktury, które w świetle nowelizacji miały być – zgodnie z oczekiwaniami przedsiębiorców – wyłączone z opodatkowania.

Tendencja rozszerzająca
W interpretacjach dominują rozstrzygnięcia, zgodnie z którymi nawet elementy techniczne wykorzystywane w procesie produkcyjnym czy przesyłowym należy traktować jako budowle, jeżeli są w jakikolwiek sposób związane z gruntem. Organy ignorują przy tym argumenty o braku „trwałego związku”, koncentrując się raczej na gospodarczym przeznaczeniu urządzeń.

Przykłady praktyczne

• • W sprawach dotyczących sektora energetycznego stwierdzono, że stacje transformatorowe i urządzenia przesyłowe podlegają opodatkowaniu, mimo że przedsiębiorcy wskazywali na ich charakter urządzeń technicznych.

  • W przypadku zakładów przemysłowych organy uznały, że linie technologiczne, posadowione na fundamentach, stanowią część budowli, a tym samym podlegają podatkowi.

  • W branży telekomunikacyjnej interpretacje sugerują, że maszty i anteny – nawet jeśli mogą być relatywnie łatwo zdemontowane – pozostają budowlami w rozumieniu ustawy.

Konsekwencje dla podatników
Przyjęta przez organy praktyka oznacza istotne zwiększenie obciążeń podatkowych. W wielu przypadkach skutkuje to koniecznością korekty deklaracji oraz zapłatą podatku wraz z odsetkami za okresy minione. Tym samym nowelizacja, zamiast ograniczyć skalę sporów, stworzyła podstawę do kolejnych rozbieżności

Ryzyko sporów sądowych
Przedsiębiorcy coraz częściej zapowiadają zaskarżanie niekorzystnych interpretacji do sądów administracyjnych. W praktyce oznacza to, że ostateczny kształt nowych regulacji będzie kształtowany dopiero przez orzecznictwo sądowe – podobnie jak miało to miejsce przed nowelizacją. Do czasu ugruntowania linii orzeczniczej podatnicy muszą liczyć się z niepewnością i wysokim ryzykiem fiskalnym.

Możliwe kierunki sporów i ryzyka dla podatników

Nowelizacja ustawy o podatku od nieruchomości, zamiast przynieść stabilizację, w praktyce stała się punktem wyjścia do nowych konfliktów między podatnikami a organami gminnymi. Już pierwsze interpretacje i decyzje pokazują, że podatnicy muszą przygotować się na konieczność obrony swojego stanowiska w długotrwałych postępowaniach podatkowych i sądowych.

Postępowania podatkowe i kontrole gminne

Organy podatkowe, powołując się na nowe przepisy, intensyfikują kontrole deklaracji i wzywają przedsiębiorców do szczegółowych wyjaśnień. W praktyce oznacza to:

• ryzyko wydania decyzji określających wyższy podatek,

• obowiązek zapłaty zaległości za kilka lat wstecz wraz z odsetkami,

• możliwość wszczęcia postępowania egzekucyjnego w razie braku zapłaty.

Dla wielu firm oznacza to nie tylko dodatkowe koszty, ale również konieczność zabezpieczenia rezerw finansowych na sporne zobowiązania.

Spory sądowoadministracyjne

Ze względu na brak jednoznaczności przepisów, wielu podatników decyduje się na składanie odwołań od decyzji organów gmin, a następnie skarg do sądów administracyjnych. Kluczowe zagadnienia, które najprawdopodobniej będą przedmiotem rozstrzygnięć NSA w najbliższych latach, to:

• definicja „trwałego związku z gruntem” i kryteria odróżniające budowlę od urządzenia,

• zakres pojęcia „instalacji i urządzeń technicznych” wyłączonych z opodatkowania,

• granice uprawnień organów podatkowych do korygowania deklaracji wstecz,

• zgodność rozszerzającej interpretacji przepisów z zasadą pewności i zaufania do prawa podatkowego.

Ryzyka finansowe i gospodarcze

Dla przedsiębiorców potencjalne spory oznaczają poważne zagrożenia ekonomiczne:

• nieprzewidywalność obciążeń – trudność w planowaniu kosztów działalności,

• blokowanie kapitału – konieczność odprowadzania spornej kwoty podatku jeszcze przed rozstrzygnięciem sądu,

• ryzyko sankcji – w przypadku uznania, że podatnik zaniżył zobowiązanie podatkowe, może pojawić się również odpowiedzialność karno-skarbowa członków zarządu.

Potrzeba zmian legislacyjnych

Już dziś eksperci wskazują, że utrzymanie obecnych, nieprecyzyjnych definicji prowadzić będzie do lawiny sporów. Możliwe są więc:

• kolejne nowelizacje ustawy, które miałyby doprecyzować definicje,

• wydanie ogólnych wytycznych przez Ministra Finansów,

• wprowadzenie jednolitej interpretacji ogólnej, która mogłaby ograniczyć pole do rozbieżności.

Do czasu wprowadzenia takich rozwiązań podatnicy muszą działać w warunkach znacznej niepewności prawnej i przygotować się na konieczność prowadzenia sporów w obronie swojego stanowiska.