Kiedy przysługuje ulga prorodzinna na pełnoletnie dziecko?

Zgodnie z art. 27f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ulga prorodzinna przysługuje również na pełnoletnie dzieci, pod warunkiem że spełnione zostaną określone kryteria. Chociaż osiągnięcie przez dziecko pełnoletniości zmienia sytuację podatnika, nie musi automatycznie oznaczać utraty prawa do ulgi.

Aby rodzice mogli skorzystać z preferencji podatkowej po ukończeniu przez dziecko 18. roku życia, muszą zostać spełnione następujące warunki:

• Dziecko kontynuuje naukę – w szkole lub szkole wyższej, w trybie dziennym lub zaocznym, w Polsce lub za granicą. Ulga przysługuje do ukończenia przez dziecko 25. roku życia.
• Dziecko nie zawarło związku małżeńskiego, chyba że jego małżeństwo zostało zakończone przed końcem roku podatkowego.
• Dziecko nie uzyskało w roku podatkowym dochodów przekraczających ustawowy limit, z wyjątkiem renty rodzinnej, która nie wyłącza prawa do ulgi.

Najwięcej kontrowersji budzi właśnie ostatni z warunków. W przypadku dzieci pełnoletnich limit dochodów wynosi równowartość 12-krotności renty socjalnej, ustalanej w grudniu roku poprzedzającego. W 2024 roku (czyli za dochody uzyskane w 2023 r.) kwota ta wynosi 22 546,92 zł.

Ważne: limit ten odnosi się do dochodów uzyskanych przez dziecko w całym roku podatkowym, a nie tylko w okresie, w którym kontynuowało naukę. Dlatego nawet krótkotrwałe, sezonowe źródła dochodu – np. praca wakacyjna, umowy cywilnoprawne czy inne świadczenia – mogą przesądzić o utracie prawa do ulgi, jeśli łączna kwota przekroczy ustawowy próg.

Jakie dochody wliczają się do limitu?

Choć ustawa o PIT jednoznacznie wskazuje, że ulga prorodzinna nie przysługuje, jeżeli pełnoletnie uczące się dziecko uzyska w roku podatkowym dochody przekraczające ustawowy limit (z wyjątkiem renty rodzinnej), nie precyzuje wprost, które dochody należy brać pod uwagę przy obliczaniu tej kwoty. W praktyce prowadzi to do licznych wątpliwości interpretacyjnych.

Dochody podlegające opodatkowaniu – oczywisty składnik limitu

Bezsprzecznie do limitu wliczane są wszelkie dochody, które:

• są opodatkowane na zasadach ogólnych (np. umowa o pracę, umowa zlecenia, umowa o dzieło),
• pochodzą z działalności gospodarczej,
• pochodzą z najmu, dzierżawy czy kapitałów pieniężnych (np. dywidendy, zyski z lokat, sprzedaż akcji).

To kategorie wprost objęte obowiązkiem podatkowym i wykazywane w zeznaniu rocznym dziecka (PIT-37, PIT-36, PIT-38 itd.).

Dochody zwolnione z opodatkowania – źródło niepewności

Większe trudności budzą sytuacje, w których dziecko uzyskuje dochód zwolniony z podatku dochodowego – np. alimenty, stypendia czy pomoc socjalna. Ustawa o PIT nie mówi wprost, czy takie świadczenia należy wliczyć do limitu dochodów dziecka, co powoduje powstanie tzw. luki interpretacyjnej.

W praktyce istnieją dwa podejścia:

• podejście restrykcyjne: wliczamy wszelkie dochody, bez względu na to, czy są opodatkowane, czy nie – o ile mają charakter przychodu/dochodu w rozumieniu przepisów o PIT;
• podejście liberalne: bierzemy pod uwagę tylko dochody opodatkowane – dochody zwolnione, takie jak np. stypendia, są pomijane.

Niektóre interpretacje indywidualne wydane przez Krajową Informację Skarbową zdają się wspierać drugie podejście, ale nie stanowi to reguły ogólnej.

Przykłady spornych źródeł dochodu

Do kategorii „granicznych” należą m.in.:

• alimenty – są zwolnione z podatku, ale formalnie są przychodem (ich nieuwzględnianie ma potwierdzenie w interpretacjach),
• stypendia – zarówno socjalne, jak i za wyniki w nauce, również zwolnione z podatku, lecz nie jest pewne, czy wyłączone z limitu,
• świadczenia pomocy materialnej z MOPS/OPS – podobna niejednoznaczność jak przy stypendiach,
• dochody zagraniczne dzieci – w zależności od umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, mogą być pomijane lub doliczane.

Status stypendiów: socjalnych i za wyniki w nauce

Jednym z najbardziej problematycznych zagadnień w kontekście ulgi prorodzinnej na pełnoletnie uczące się dziecko jest to, czy do limitu dochodów należy wliczać stypendia. Chodzi zarówno o stypendia socjalne, jak i stypendia za wyniki w nauce (np. rektora, ministra, samorządowe). Choć większość z nich korzysta ze zwolnienia z podatku dochodowego, nie jest jasne, czy powinny być pomijane przy obliczaniu limitu dochodów dziecka.

Rodzaje stypendiów i ich źródła

Stypendia mogą być wypłacane z różnych źródeł, m.in.:

• przez szkoły i uczelnie (np. stypendium socjalne, rektora),
• przez jednostki samorządu terytorialnego (np. gminne programy stypendialne),
• przez ministerstwa (np. stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego).

Zazwyczaj mają one na celu wsparcie materialne lub nagrodzenie osiągnięć naukowych, artystycznych czy sportowych.

Zwolnienie z podatku dochodowego

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT, zwolnione z opodatkowania są stypendia wypłacane:

• na podstawie przepisów o systemie oświaty lub szkolnictwie wyższym,
• w wysokości nieprzekraczającej określonego limitu (aktualnie 3800 zł miesięcznie, czyli 45 600 zł rocznie – więcej niż próg dochodowy dziecka w uldze),
• lub w całości – jeśli przewiduje to szczególna ustawa lub rozporządzenie.

W praktyce oznacza to, że większość stypendiów uczniowskich i studenckich nie podlega opodatkowaniu i nie są one wykazywane w rocznym zeznaniu podatkowym.

Problem: zwolnienie z podatku ≠ brak dochodu?

Tu pojawia się kluczowy problem interpretacyjny: czy dochód, który jest zwolniony z opodatkowania, w ogóle powinien być traktowany jako „dochód” na potrzeby limitu w uldze prorodzinnej?

Niektórzy eksperci uważają, że skoro przepis ustawy mówi o „dochodzie” ogólnie, a nie tylko o dochodzie podlegającym opodatkowaniu, to należy uwzględnić wszystkie przysporzenia majątkowe, także te zwolnione z PIT. Inni twierdzą, że celem przepisu było ograniczenie ulgi wyłącznie w przypadkach, gdy dziecko realnie zarabia, a nie otrzymuje świadczenia pomocowego lub nagrodowego.

Brak rozstrzygnięcia w przepisach i praktyce urzędowej

Do tej pory Ministerstwo Finansów nie wydało interpretacji ogólnej ani objaśnień, które jednoznacznie przesądzałyby o tym, czy stypendia wlicza się do limitu. W praktyce podatnicy pozostają z wątpliwościami – a każde rozliczenie wiąże się z ryzykiem zakwestionowania ulgi przez urząd skarbowy.

Spór interpretacyjny – brak jednoznacznych wytycznych MF

Pomimo że problem dotyczy tysięcy podatników rozliczających ulgę na pełnoletnie dzieci uczące się, Ministerstwo Finansów do tej pory nie zajęło jednoznacznego stanowiska w sprawie wliczania stypendiów do limitu dochodów dziecka. Brak interpretacji ogólnej i wyraźnych objaśnień podatkowych prowadzi do rozbieżności w praktyce organów skarbowych i niepewności po stronie rodziców.

Rozbieżne interpretacje indywidualne

Z dostępnych interpretacji indywidualnych wynika, że fiskus nie prezentuje jednolitego podejścia. Przykładowo:

• w niektórych przypadkach organy podatkowe przyjmują, że stypendia zwolnione z podatku nie wliczają się do limitu dochodów, ponieważ nie są dochodem opodatkowanym,
• w innych natomiast wskazują, że wszystkie przysporzenia majątkowe – także zwolnione z opodatkowania – powinny być uwzględnione, jeśli nie zostały wyraźnie wyłączone przez ustawodawcę.

Taka niejednolitość oznacza, że dwóch podatników w identycznej sytuacji może otrzymać dwie różne odpowiedzi, w zależności od tego, który urząd rozpatruje ich wniosek o interpretację.

Głos ekspertów: konieczne doprecyzowanie przepisów

Doradcy podatkowi, księgowi i eksperci podatkowi podkreślają, że obecne przepisy są zbyt ogólne i nie dają podatnikowi pewności prawa. Wskazują, że:

• ustawodawca powinien wskazać wprost, czy dochody zwolnione z podatku, takie jak stypendia, wliczają się do limitu;
• obecny stan prawny naraża podatników na błędną interpretację, która może skutkować utratą prawa do ulgi i koniecznością zwrotu nienależnych korzyści wraz z odsetkami;
• wprowadzenie katalogu dochodów wliczanych (lub wyłączonych) z limitu dochodów dziecka rozwiązałoby problem systemowo.

Skutki braku jednolitości: ryzyko i niepewność podatników

W obliczu braku oficjalnego stanowiska, rodzice zmuszeni są:

• polegać na własnej ocenie prawnej lub indywidualnych interpretacjach,
• przyjąć ostrożnościowe podejście i uwzględniać stypendia w limicie, rezygnując z ulgi – nawet jeśli nie jest to konieczne,
• lub odwrotnie – nie wliczać stypendiów i liczyć na brak kontroli ze strony urzędu skarbowego.

Taka sytuacja nie tylko podważa zaufanie do prawa podatkowego, ale także rodzi praktyczne problemy – zwłaszcza że w wielu rodzinach ulga stanowi realną pomoc finansową.

Potencjalne skutki dla rodziców i podatników

Niepewność interpretacyjna wokół wliczania stypendiów do limitu dochodów dziecka niesie ze sobą realne ryzyko podatkowe dla rodziców korzystających z ulgi prorodzinnej. W praktyce nawet niewielka pomyłka – np. nieuwzględnienie stypendium, które urząd skarbowy uzna za dochód – może skutkować koniecznością zwrotu całej ulgi wraz z odsetkami.

Utrata prawa do ulgi i korekta zeznania

Jeśli organ podatkowy uzna, że dziecko przekroczyło limit dochodów – np. z powodu otrzymywanego stypendium – rodzic:

• traci prawo do ulgi prorodzinnej za cały rok podatkowy,
• jest zobowiązany do złożenia korekty zeznania podatkowego,
• musi zwrócić nienależnie uzyskaną korzyść (czasem nawet kilka tysięcy złotych),
• zostaje obciążony odsetkami za zwłokę liczonymi od terminu pierwotnego złożenia zeznania.

W skrajnych przypadkach, jeśli urząd uzna, że działanie miało charakter świadomy, może dojść również do wszczęcia postępowania karno-skarbowego.

Ryzyko po stronie rodziców – nie po stronie dziecka

Warto podkreślić, że odpowiedzialność za prawidłowe rozliczenie ulgi i za ocenę dochodów dziecka spoczywa na rodzicu, a nie na dziecku. Organy podatkowe nie analizują osobno oświadczeń składanych przez dziecko – rozliczenie ulgi następuje w deklaracji rodzica.

W rezultacie to rodzice są adresatami ewentualnych żądań korekty, zapłaty odsetek czy postępowania podatkowego.

Znaczenie dokumentowania dochodów dziecka

W sytuacji braku jasnych wytycznych, bezpieczną praktyką jest:

• zbieranie zaświadczeń o wysokości otrzymanych świadczeń (np. stypendium),
• pozyskiwanie pisemnych informacji o ich statusie podatkowym (czy podlegają zwolnieniu, z jakiego przepisu),
• rozważenie złożenia wniosku o interpretację indywidualną, zwłaszcza przy wysokich kwotach.

To może nie tylko zwiększyć bezpieczeństwo podatkowe, ale również pomóc w ewentualnym sporze z urzędem skarbowym.

Dylemat rodziców: zachować ulgę czy zrezygnować z niej „na wszelki wypadek”?

W obliczu niejednoznaczności przepisów wielu rodziców staje przed trudnym wyborem:

• zrezygnować z ulgi, choć teoretycznie im przysługuje – z ostrożności i obawy przed kontrolą,
• zaryzykować i skorzystać z ulgi, licząc, że stypendium nie zostanie potraktowane jako dochód.

Postulaty i możliwe rozwiązania

Trwający od lat brak jednoznacznych przepisów i stanowiska organów podatkowych w sprawie wliczania stypendiów do limitu dochodów dziecka sprawia, że podatnicy działają w warunkach niepewności prawnej. Aby ułatwić rodzicom prawidłowe korzystanie z ulgi prorodzinnej, potrzebne są konkretne działania legislacyjne i interpretacyjne. Poniżej przedstawiamy najczęściej formułowane postulaty oraz możliwe sposoby rozwiązania tego problemu.

Wydanie interpretacji ogólnej przez Ministerstwo Finansów

Najprostszym i najszybszym sposobem uporządkowania sytuacji byłoby wydanie przez Ministra Finansów:

• interpretacji ogólnej, która rozstrzygnie, czy stypendia zwolnione z PIT powinny być uwzględniane przy obliczaniu limitu dochodów dziecka w kontekście ulgi prorodzinnej,
• lub objaśnień podatkowych, które wskażą kierunek interpretacyjny, dając podatnikom ochronę prawną na podstawie art. 14n § 4 Ordynacji podatkowej.

To rozwiązanie nie wymaga zmiany ustawy, a jedynie stanowiska organu, które uporządkuje rozbieżności w interpretacjach indywidualnych.

Doprecyzowanie przepisów ustawowych

Drugim możliwym rozwiązaniem byłaby nowelizacja art. 27f ustawy o PIT – poprzez:

• dodanie przepisu wyłączającego z limitu określone dochody (np. stypendia socjalne, stypendia naukowe, alimenty),
• lub wprowadzenie przykładowego katalogu dochodów nieuwzględnianych przy obliczaniu limitu, analogicznie jak w przypadku niektórych ulg (np. ulgi dla młodych do 26. roku życia).

Taka zmiana wymagałaby działań legislacyjnych, ale miałaby charakter trwały i jednoznaczny.

Stworzenie wzorcowego katalogu dochodów do celów ulgi prorodzinnej

Praktycznym narzędziem pomocnym dla podatników byłby urzędowy katalog typowych dochodów dziecka, z zaznaczeniem, które z nich należy wliczać do limitu, a które nie. Mógłby on zostać opublikowany przez Ministerstwo Finansów lub Krajową Informację Skarbową jako przewodnik praktyczny – na wzór istniejących broszur informacyjnych.

Rekomendacja występowania o interpretacje indywidualne

Do czasu rozstrzygnięcia problemu systemowo, eksperci podatkowi rekomendują:

• złożenie wniosku o interpretację indywidualną, jeśli dochody dziecka pochodzą ze źródeł budzących wątpliwości (np. stypendia, pomoc materialna),
• co może dać podatnikowi ochronę prawną nawet w przypadku odmiennego stanowiska organu w przyszłości (o ile działał zgodnie z uzyskaną interpretacją).

Rozwiązanie tego problemu nie wymaga dużych zmian systemowych – wystarczy przejrzystość i konsekwencja w interpretacji przepisów. W przeciwnym razie ryzyko błędów i niepewność podatników będzie się tylko pogłębiać, co jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą zaufania obywatela do państwa.